4. Γεωμετρικά χρόνια Α1/Α2/Σ2
- Πληροφοριακά Στοιχεία
- Δημοσιεύθηκε : Πέμπτη, 10 Απρίλιος 2014 08:22
- Γράφτηκε από Έφη Πουλάκη-Παντερμαλή
Κρανιά: Γεωμετρικά χρόνια Α1/Α2/Σ2
Στρωματογραφία
Η φάση εντοπίστηκε αμέσως κάτω από το στρώμα του 5ου αιώνα σε όλη την έκταση της Κρανιάς [Α1/Α2/Σ2]. Δεν φαίνεται ωστόσο να μεσολαβεί στρώμα εγκατάλειψης.
Σε αρκετά σημεία, τα στρώματα διαταράχθηκαν από τα οικοδομικά κατάλοιπα των νεώτερων χρόνων αλλά και τους χειμάρρους. Η ανασκαφή έχει ολοκληρωθεί μόνο στο τμήμα Κρανιάς Α1 που παραδόθηκε (στα ΝΑ), ενώ γεωμετρικές επιχώσεις έχουν εντοπιστεί σε μεγάλο μέρος της Κρανιάς Α2. Εντοπίστηκε και ανασκάφθηκε μια οικιστική φάση που χρονολογείται στα τέλη του 8ου αι. π.χ. έως τις αρχές του 7ου αι. π.χ.
Α.Στρωματογραφία Κρανιά Α1
[Εντοπισμένη στο τομέα της ανασκαφής Κρανιά Α1]
Στρώματα Ε6α 1998 και 5γ 1998 [Α1]
Σύγχρονα στρώματα καταστροφής των γεωμετρικών χρόνων με κεραμική που χρονολογείται στα τέλη του 8ου με αρχές 7ου αι. π.Χ. κ.α. ευρήματα: Αβαφής, γραπτή γεωμετρική [θραύσμα αμφορέα με γεωμετρική διακόσμηση κάθετων ράβδων και μοτίβο διπλού πέλεκυ, λαβή αμφορέα με στιγμές κατά μήκος της, χείλος κρατήρα με γεωμετρική διακόσμηση «σίγμα», χείλος κοτύλης με γεωμετρική διακόσμηση χιαστού διάγραμμου τριγώνου κ.α.] πρωτοκορινθιακές κοτύλες, πήλινα σφοντύλια, κεραμίδες, αγνύθες, χάλκινη τοξωτή πόρπη, σιδερένια αιχμή βέλους, σιδερένια λάμα εγχειριδίου, σιδερένια αιχμή δόρατος, αρκετά οστά ζώων, κ.α.
6α [Α1]
Στο τμήμα δυτικά του περιβόλου στην Κρανιά Α1. Αποτελεί το πρώτο γεωμετρικό στρώμα που ανασκάφηκε. Σκούρης απόχρωσης, αργιλώδους σύστασης, με ποσότητα ψιλού χαλικιού και καύση.
5γ [Α1]
Στο τμήμα ανατολικά του περιβόλου στην Κρανιά Α1. Καστανής απόχρωσης και αργιλώδους σύστασης με μικρή ποσότητα χαλικιού και ίχνη καύσης. Ανοιχτό καστανό, αλλά σκουρότερο από τα 5α και 5Β.
Στρώμα γεωμετρικός ορίζοντας χρήσης 1998 [Π.Ο.1/δαπεδο 5] [Α1]
Πρόκειται για τον πρώτο βεβαιωμένο προϊστορικό ορίζοντα χρήσης. Έφερε ως επίχωση το στρώμα Ε6α και 5γ. Εντοπίζεται στην Κρανιά Α1 με δύο μορφές. α) καστανό χώμα με πολύ χαλίκι β) κιτρινωπό πηλόχωμα που φέρει ως υπόστρωμα κροκάλες.
Στη μεγαλύτερη έκτασή του αποτελείται από κιτρινωπό - πηλώδες χώμα, ενώ στον ευρύτερο χώρο του "αψιδωτού" κτηρίου είναι κατασκευασμένο από βότσαλα σε πυκνή διάταξη. Φέρει ως υπόστρωμα κιτρινωπό - κοκκινωπό χαλίκι, πάχους 0.5 - 1.10μ. Πάνω του υπήρχε πυκνό στρώμα καταστροφής με μεγάλη ποσότητα κεραμικής.
Στρώμα 5γ2 1998 [Α1]
Εσωτερικά του "αψιδωτού" κτηρίου και βορειότερα στην τομή Γ1, ακολουθεί το στρώμα 5γ. Είναι πιο ανοικτής απόχρωσης και αναμεμειγμένο με ψιλό χαλίκι. Το δύο τελευταία στρώματα (5γ χαλίκι και 5γ2) είναι περιορισμένης έκτασης και πιθανά σχετίζονται με φάση χρήσης του κτηρίου.
Β.Στρωματογραφία Κρανιά Α2
[εντοπισμένη στο τμήμα της ανασκαφής Κρανιά Α2: Στρώματα Ε6α 2001, στρώμα Ε6 μαύρο2001]
Γεωμετρικές επιχώσεις στην Κρανιά Α2 εντοπίστηκαν μόνο στο νότιο τμήμα της και στα όρια των τομέων ΙΙΙ και IV.
Στρώμα Ε6α 2001 [Α2]
Πρόκειται για λεπτή σε πάχος επίχωση από σκούρο μαυριδερό χώμα με αρκετή περιεκτικότητα σε αδρό χαλίκι μικρού μεγέθους. Λίγη κεραμική κυρίως αβαφής αλλά και όστρακα από αγγεία με χαρακτηριστικό για την εποχή διάκοσμο. Σποραδικά περιείχε ίχνη καύσης και τρίμματα πηλού ενώ μόνο σε ένα σημείο (Το. IV/Υπο.3/Τε. Α,Β) βρέθηκε ορίζοντας από στρωμένο χαλίκι.
Στρώμα Ε6 μαύρο 2001 [Α2]
Αμέσως χαμηλότερα και καλύπτοντας μεγαλύτερη έκταση, στρώμα έντονα μαυριδερό και λιπαρό αργιλλώδους σύστασης και σχετικά καθαρό και ομοιογενές. Είναι στρώμα πλούσιο σε κεραμική αλλά και υπολείμματα φθαρτών οικοδομικών υλικών. Σε αρκετά σημεία βρέθηκαν επιφάνειες με ίχνη καύσης και τρίμματα πηλού ερυθρής και υπόλευκης απόχρωσης αλλά και θραύσματα πλιθιών και καμένα ξύλα. Σποραδικά εντοπίστηκε ορίζοντας από στρωμένο χαλίκι.
Στρώμα Γ1 2001 [Α2]
Κάτω από ……. Και πάνω από…….. Εντοπίστηκε στα ΝΔ της Κρανιάς Α2 στα όρια και κατά μήκος της νότιας παρειάς και συνολικά σε οκτώ τομές του Το. IV.
Χαρακτηρίζεται από έντονα μαύρο χώμα αργιλλώδες και καθαρό χωρίς προσμίξεις από πέτρες με μεγάλη ποσότητα γεωμετρικής κεραμικής με γραπτή και εγχάρακτη διακόσμηση. Δεν λείπει και η χειροποίητη κεραμική.
Το πάχος του κυμαίνεται από 0,50μ. έως 0,10μ. Σε ορισμένες τομές εντοπίστηκε διαταραγμένο από τον χείμαρρο των νεώτερων χρόνων.
Στοιχεία όπως μία κυκλική εστία κατασκευασμένη από πηλό και η συσσώρευση μεγάλων λίθων σε μία τομή, οδηγούν στο συμπέρασμα για ύπαρξη οικοδομικών που πιθανότατα εκτείνονται νότια και εκτός απαλλοτριωμένης ζώνης.
Γ.Στρωματογραφία Αγωγού Σ2
Στρώμα ΙΑ [Σ2]
Καθαρό ως προς τη σύσταση του και πηλώδες με έντονα ερυθρή απόχρωση και ίχνη καύσης σε κατά τόπους σημεία.
Στρώμα ΙΒ [Σ2]
Στρώμα μαύρο αργιλώδες με λίγο χαλίκι στη σύσταση του.
Οικοδομικές φάσεις Κρανιά Α1/Α2/Σ2
Οβάλ κτήριο [Α1]
Το μέγιστο μήκος του κτηρίου είναι 8.00μ. ενώ το μέγιστο πλάτος 3.70μ. Το μήκος των δύο παράλληλων τοίχων διαφοροποιείται ελαφρώς και υπολογίζεται του ανατολικού τοίχου στα 5.10μ. ενώ του δυτικού στα 4.40μ. Το μέγιστο σωζόμενο ύψος του τοίχου είναι 0.80μ. ενώ το ελάχιστο 0.30μ. (Β αψίδα). Το πλάτος του τοίχου υπολογίζεται στις δύο αψίδες στα 0.40-0.50μ. και 0.40μ. στα δύο ευθύγραμμα σκέλη. Το κτήριο θεμελιώνεται σε ύψος 5.25μ. στην Ν. αψίδα 5.18μ. στη Β. αψίδα και 5.22 στο Β. τοίχο. Ο τοίχος κατασκευάζεται με μεγάλου και μεσαίου μεγέθους ημικατεργασμένους λίθους και λασπόχωμα. Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για τη στέγαση του κτηρίου. Βρέθηκαν λιγοστά θραύσματα κεραμιδιών και τρία θραύσματα από πέτρινες πλάκες, οι οποίες ίσως αποτελούσαν τμήμα ανωφλιού, κατωφλιού ή της στέγης.[1]
Στο κέντρο περίπου της Ν. αψίδας βρίσκεται μεγάλου μεγέθους λίθος με δύο επίπεδες - λειασμένες πλευρές που ίσως στήριζε ξύλινο δοκάρι στήριξης. Οι εσωτερικές βάσεις στύλων είναι σύνηθες στοιχείο για τις οικίες αυτής της περιόδου[2] Στοιχείο στήριξης εντοπίζεται και στο Β. Τοίχο, στο σημείο όπου γεννάται η Ν. αψίδα. Πρόκειται για δοκοδόχο με βάθυνση που ξεκινά από τον πρώτο λίθο του θεμελίου. Στο κέντρο περίπου του κτηρίου και σε απόσταση 3.90μ. από τη Β. αψίδα και 0.90μ. από το Β. τοίχο, βρέθηκαν δύοκυκλικές εστίες διαμέτρου 0.80μ. η πρώτη και 0.55μ. η δεύτερη, οι οποίες εφάπτονται μεταξύ τους. Η επιφάνεια των εστιών καλύπτεται με βότσαλα που μοιάζουν με τα σπαράγματα του βοτσαλωτού δαπέδου που εντοπίστηκε στο Β.Δ. τμήμα του κτηρίου ενώ φέρει έντονα ίχνη καύσης. Η απουσία λίθινων θρανίων παραπέμπει στη χρήση κινητών επίπλων, κατασκευασμένων από φθαρτά υλικά.[3]
Βοτσαλωτό δάπεδο?
Εσωτερικά του ωοειδούς κτηρίου, βρέθηκε ακτέριστη ταφή. Το φύλο του νεκρού είναι αδιευκρίνιστο. Ο λάκκος της ταφής κατεβαίνει μέχρι το επίπεδο θεμελίωσης του κτηρίου ενώ μέρος του σκελετού καλυπτόταν από το μεγάλο λιθοσωρό που προέκυψε από την καταστροφή του κτηρίου. Το άνω μισό μέρος του κρανίου υπέστη εκταφή και τοποθετήθηκε 1.00μ. περίπου ανατολικότερα της φυσικής του θέσης. Η επέμβαση αυτή συνέβη κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο όπως μαρτυρούν λιγοστά όστρακα με κτενωτό διάκοσμο που βρέθηκαν στο λάκκο εκταφής. Εσωτερικά και εξωτερικά του κτηρίου εντοπίζεται δάπεδο στρωμένο με βότσαλα διαφόρων διαστάσεων και αποχρώσεων.[4]
Δάπεδο 1998 [Α1]
Δεύτερη κατασκευή που συνδέεται με την ίδια οικοδομική φάση βρίσκεται στο νότιο δυτικό τμήμα της ανασκαφής Κρανιά Α1. Πρόκειται για μία στρώση από κροκάλες μεσαίου μεγέθους σε πυκνή διάταξη ανάμεσα στις οποίες υπάρχουν οπές - πιθανόν πασαλότρυπες - που καλύπτονται από κιτρινωπό πηλόχωμα με έντονα ίχνη καύσης. Η χρήση της συγκεκριμένης κατασκευής είναι αδιευκρίνιστη.
Η καταστροφή της συγκεκριμένης οικοδομικής φάσης συντελείται μέσα στο στρώματα Ε6α και 5γ. Η μεγαλύτερη ποσότητα κεραμικής προέρχεται από την επιφάνεια του βοτσαλωτού δαπέδου και της κατασκευής που προαναφέρθηκε και χρονολογείται στην μετάβαση από τον 8ο στον 7ο π.Χ. αιώνα.
Ημικυκλική κατασκευή/λάκκος [Α1]
Μετά την αφαίρεση του στρώματος καταστροφής Ε6 μαύρο (Το.ΙV/Υπο.12/Τε.Δ), εντοπίστηκε κατασκευή ημικυλινδρικού (ακανόνιστου) σχήματος που στα ΒΑ ορίζονταν από σειρά ασύνδετων αργόλιθων ενώ στα ΝΑ τα όριά της καταστράφηκαν από τον κλασσικό λάκκο των αμφορέων. Το εσωτερικό της κατασκευής κατεβαίνει σε βάθος και περιέχει επάλληλες στρώσεις από έντονο μαύρο χώμα και συνσνήκοντα όστρακα αγγείων πιθανότατα τοποθετημένα. Σε απόλυτη σχέση με την κατασκευή βρέθηκε δάπεδο από καλά πατημένο πηλόχωμα.
Οβάλ κατασκευή [Α2]
Η επίχωση Ε6 μαύρο 2001 κάλυπτε κατασκευή ακανόνιστου οβάλ σχήματος στα ΒΑ του ΤομέαΙΙΙ (Το.ΙΙΙ/Υπο.1/Τε.Δ και Υπο.2/Τε.Γ). Ανοίγεται σε βάθος μέσα στο στρώμα Ε6 ερυθροκάστανο έχει προσανατολισμό ΝΑ-ΒΔ ίχνη πηλού σε πλάτος 0,15μ. έως 0.20μ. Από το εσωτερικό της αφαιρέθηκαν κυρίως πηλώδεις ερυθρές ή κιτρινωπές επιχώσεις με έντονα ίχνη καύσης, τρίμματα πηλών αλλά και θραύσματα πλιθιών. Σε ορισμένα σημεία εντοπίστηκαν επιφάνειες στάχτης. Η φορά των στρωμάτων παρουσιάζει έντονη κλίση με κατεύθυνση από τα τοιχώματα προς το κέντρο. Το περιεχόμενό τους αφορά εξαιρετικά μεγάλη ποσότητα κεραμικής με ποικιλία σχημάτων και διακοσμητικών μοτίβων, οστά ζώων και όστρεα.
Μετά την ανασκαφή των στρωμάτων της καύσης αποκαλύφθηκε στο ΝΑ τμήμα κυκλικής φοράς «λεκάνη» που διαμορφώθηκε από την εκσκαφή του ερυθροκάστανου στρώματος. Στα ΒΔ, αποκαλύφθηκε λιθοσωρός από ασύνδετους αργόλιθους σε πυκνή διάταξη. Η ανασκαφή του δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.
Περίβολος [Σ2]
Στα ΒΑ βρέθηκε περίβολος μήκους ± 5μ. και πλάτους 1,10-1,20μ. με κατεύθυνση ΒΝ. Στη βόρεια πλευρά του καταλήγει και γωνιάζει τοίχος πλάτους 1μ. μέρος του οποίου ανασκάφηκε στην Κρανιά Α1 Κατασκευαστικά ομοιάζει με τον περίβολο Α της Κρανιάς Α1 και ακολουθεί σχεδόν παράλληλη πορεία.
Τα κατά μήκος μέτωπα του ορίζουν μεγάλοι ακατέργαστοι αργόλιθοι με τα μεταξύ τους κενά να κλείνονται με πολύ μικρές πέτρες Το κενό μεταξύ των μετώπων γεμίζεται από ακατέργαστες πέτρες ακανόνιστα τοποθετημένες. Η βόρεια πορεία του καταστράφηκε από το πέρασμα χειμάρρου.
Θεμελιώνεται στο στρώμα ΙΓ βεβαιωμένη τη χρήση του στα δυο γεωμετρικά στρώματα (ΙΑ, ΙΒ) όπως και στο κλασσικό Ι1. Βόρεια και στο σημείο που γωνιάζουν οι δυο περίβολοι αποκαλύφθηκε λιθόστρωση από μικρούς αργόλιθους σε πυκνή διάταξη μέσα στο στρώμα ΙΒ, το οποίο όπου ανασκάφηκε στα νότια και δυτικά του περιβόλου έδωσε αραιές λιθοστρώσεις. Δυτικά και σε απόσταση 1,50μ. από τον περίβολο βρέθηκε στο στρώμα ΙΑ ορίζοντας χρήσης από αραιό βότσαλο.
Ανασκάφτηκε αβαφές επίμηκες όρυγμα σε παράλληλη σχέση με τον περίβολο.(φωτ.119β) Έχει κατεύθυνση Ν→ΝΑ και Β→ΒΑ, το μήκος του είναι περίπου 10μ. και το πλάτος του κυμαίνεται από 0,30μ. έως 0,50μ. Ανοίγεται από το στρώμα ΙΒ και μέσα στο ΙΓ, περιείχε ερυθρό αργιλώδες χώμα και στρώσεις άμμου και χαλικιού. Περιείχε αρκετή γεωμετρική κεραμική (θραύσματα αμφορέων και πρωτοκορινθιακών κοτυλών) αλλά και τμήματα πλιθιών και κάρβουνου. Η λειτουργία του παραμένει αδιευκρίνιστη. Το όρυγμα ομοιάζει στη μορφή και το περιεχόμενό του με το γεωμετρικό όρυγμα στην Κρανιά Α1 στο στρώμα Ε6 ερυθρό.
Χώρος ΙΒ [Σ2]
Στο νότιο τμήμα του ανασκαφικού χώρου και στη φάση του στρώματος ΙΑ εντοπίστηκε τμήμα κλειστού χώρου που ορίζεται από τρεις τοίχους στα νότια, τα ανατολικά και τα δυτικά. Διαγράφει ορθογώνια κάτοψη διαστάσεων 2,40μ. Χ 1μ. με αδιευκρίνιστα όρια προς βορρά. Οι τοίχοι κατασκευασμένοι από αργολιθοδομή, σώζουν την κατώτερη σειρά θεμελίωσης και έχουν πλάτος 0,40μ. Εντοπίστηκαν δύο τμήματα δαπέδου από αδρό βότσαλο ένα στη ΝΑ γωνία του χώρου και ένα βόρεια αυτού. Στην επιφάνειά τους υπήρχε εκτεταμένη καύση με μεγάλη συγκέντρωση όστρεων. Ο ΤΧ61 και ο κλίβανος σφραγίζουν εν μέρει το νότιο τοίχο του χώρου και εμποδίζουν τη συνέχεια της ανασκαφής έως τα γεωμετρικά στρώματα.
Πηλοκατασκευή/εστία; [Σ2]
Διαδοχικά του χώρου ΙΒ προς τα ΒΔ εντοπίστηκε τμήμα υπόσκαφης κατασκευής ορθογώνιας κάτοψης, που λειτουργεί στη φάση του στρώματος ΙΑ και εδράζεται στο υποκείμενο στρώμα ΙΒ. Η αποκάλυψή της δεν ολοκληρώθηκε, καθώς συνεχίζει προς τα δυτικά εκτός των ορίων της ανασκαφής, με διαστάσεις (1,30Χ0,60μ). έχουν πλάτος 0,40μ. Εντοπίστηκαν δυο τμήματα δαπέδου από αδρό βότσαλο, ένα στη ΝΑ γωνία του χώρου και ένα βόρεια αυτού. Στην επιφάνεια τους υπήρχε εκτεταμένη καύση με μεγάλη συγκέντρωση οστρέων. Ο τοίχος Τχ 61 και ο κλίβανος σκεπάζουν εν μέρει το νότιο τοίχο του χώρου και εμποδίζουν τη συνέχεια της ανασκαφής έως τα γεωμετρικά στρώματα.
Εκτείνεται στον άξονα Α/Δ σε κάθετη σχέση με τον δυτικό τοίχο(ΤΧ 68) του χώρου ΙΒ και σημεικά οριοθετείται από αδρό βότσαλο, που δείχνει να ενοποιείται με το δάπεδο στο εσωτερικό του χώρου.Φέρει είσοδο στα ανατολικά, ενώ ο πυθμένας και οι μακρές πλευρές της διαμορφώνονται από πορτοκαλέρυθρο πηλό με έντονα ίχνη καύσης στην επιφάνειά τους. Στο εσωτερικό της περιείχε εξαιρετικά έντονη καύση, με μεγάλη συγκέντρωση ανθράκων και στάχτη. Το επίμηκες σχήμα της κατασκευής και η αποκλειστική παρουσία καύσης οδηγούν στην υπόθεση ότι ίσως πρόκειται για το στόμιο πυροδότησης κλιβάνου της γεωμετρικής εποχής, ο οποίος διαμορφώνεται σε άμεση συνάρτηση με τον χώρο ΙΒ. Ωστόσο, το συμπέρασμα αυτό δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί εξαιτίας της αποσπασματικής αποκάλυψης της κατασκευής.
Ευρήματα
Γεωμετρική κεραμική
Η κεραμική που προήλθε από το στρώμα καταστροφής των γεωμετρικών χρόνων χρονολογείται στα τέλη του 8ου-αρχές 7ου αι. π.Χ. Το στρώμα καταστροφής Ε6α και 5γ υπήρξε πλούσιο τόσο σε τροχήλατη γραπτή όσο και σε χειροποίητη κεραμική. Σχετική ισορροπία επικρατεί ως προς το ποσοστό εμφάνισης των διαφόρων σχημάτων. Αγγεία πόσης, μεταφοράς, αποθήκευσης, μαγειρικά και άλλα, φαίνεται να χρησιμοποιούνται στον ίδιο περίπου βαθμό. Μεταξύ των αγγείων που εντοπίστηκαν, ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι εισηγμένες από την Κόρινθο εξαίρετες ωοκέλυφες κοτύλες , διακοσμημένες είτε με απλά γραμμικά σχέδια είτε με συνδυασμό γραμμικού σχεδίου και παράστασης πτηνών - στρατιωτών σε σειρά (soldier- birds on parade) . Άλλο παράδειγμα εισηγμένου αγγείου, ίσως αποτελεί ένας βαθύς γκρίζος σκύφος με γραμμική διακόσμηση που διευθετείται σε μετόπες περιμετρικά του αγγείου, πιθανότατα από την συγγενή πολιτισμικά - αυτή την εποχή - Ερέτρια της Ευβοίας . Μια σειρά αγγείων προδίδει σχέσεις, τουλάχιστον εμπορικού χαρακτήρα, με την ευρύτερη περιοχή του ΒΑ Αιγαίου. Σ' αυτήν εντάσσονται τα μόνωτα βαθιά κύπελλα με κάθετα τοιχώματα καθώς και οι ερυθροβαφείς οινοχοίσκες με ενιαίο περίγραμμα σχήματα ιδιαίτερα αγαπητά στα νησιά της Σάμου και της Χίου. Επίσης ένας χειροποίητος κρατήρας με εγχάρακτη διακόσμηση (κυματιστές εγχαράξεις περιμετρικά του ώμου του αγγείου) αποτελεί φορέα επιβίωσης της χειροποίητης παράδοσης των ΒΑ ακτών της Μ. Ασίας (αιολική Bucchero) . Κρητικά ή και κορινθιακά είναι τα πρότυπα - ως προς το σχήμα τουλάχιστον - μίας οινοχόης με τριφυλλόσχημο στόμιο και αρκετά ογκώδες σώμα, που διακοσμείται με ομόκεντρους κύκλους σχεδιασμένους με διαβήτη . Το μοτίβο - ως γενική σύλληψη - ανάγεται σε παλαιότερα Συροπαλαιστινιακά και ακολούθως Κυπριακά και Κρητικά πρότυπα και διακοσμεί κλειστά αγγεία, κυρίως φακούς και φακοειδείς πρόχους [μήπως 6 μαύρο?]. Άξια αναφοράς είναι και κάποια άλλα αγγεία που προέκυψαν από τις ανασκαφικές εργασίες αυτού του στρώματος: κύπελλα - κοτύλες (πρόδρομοι του σχήματος της κοτύλης, που εδώ προφανώς επιβιώνουν και συνυπάρχουν με τις προηγούμενες), μία κοτύλη με διακόσμηση πτηνών-στρατιωτών σε μετόπες περιμετρικά του αγγείου , αμφορείς τύπου s.o.s., ένας πιθαμφορέας με "ασημίζουσα" διακόσμηση γραμμικού σχεδίου. Πλήθος σχημάτων και διακοσμητικών μοτίβων αναγνωρίζονται σε θραύσματα αγγείων και εκπροσωπούν την τέχνη της Ύστερης Γεωμετρικής περιόδου στις τελευταίες της εκφράσεις.
Η κεραμική που έχει περισυλλεγεί κατά την ανασκαφή των γεωμετρικών στρωμάτων τοποθετείται στο σύνολό της στην Ύστερη Γεωμετρική εποχή και εντάσσεται κατά πλειοψηφία στον ευρύ Θεσσαλο-ευβοϊκό, επωνομαζόμενο, κύκλο. Στον κύκλο αυτό, εκτός από τη Θεσσαλία και την Εύβοια, ανήκουν επίσης η Βοιωτία και οι Κυκλάδες. Σ' αυτή τη μεγάλη ομάδα τα κοινά χαρακτηριστικά στην τοπική αγγειοπλαστική δημιουργούν χαλαρούς δεσμούς. Φυσικά δε λείπουν παραδείγματα εξαίρετων εισηγμένων από άλλες περιοχές αγγείων ή καταφανείς επιδράσεις σε σχήματα ή διακοσμητικά γεωμετρικά μοτίβα, άλλων εργαστηρίων.
Τέλος, δεν πρέπει να λησμονούμε το γεγονός πως η περιοχή μας γενικά αλλά και η ανασκαφή στη θέση Κρανιά πιο συγκεκριμένα, είναι αναμενόμενο να έχει σχέσεις με τον ευρύτερο μακεδονικό χώρο.
Κατάλογος κεραμικής
1. Πρώιμη πρωτοκορινθιακή κοτύλη. Τέλη 8ου με αρχές 7ου αι. π.Χ. (710-690π.Χ.) [ βλ.Greek Geometrik Pottery,J.N.Coldstream, p:105-6,pl: 21f καιGeometrik Greece, J.N.Coldstream, p:170,fig.:55e].
2. Κοτύλη με διακόσμηση πτηνών–στρατιωτών σε μετώπες. Τέλη 8ου αι.π.Χ. [βλ. G.G.P., J.N.Coldstream, p:105-6,189-91, pl: 20h,41h. καιB.S.A.XLVII, J.Boardman,Potttery from Eretria, p:1-5,fig;1].
3. Χείλος κοτύλης με διακόσμηση πουλιού. Β΄μισό8ου αι.π.Χ. [B.S.A. XLVIII, Further Excavations at Aetos, S.Benton,p:279].
4. Κανάτι (jug). Τέλη 8ου με αρχές 7ου αι. π.Χ. [βλ. Α.Μ.74, Samos Die Funde der Kampagnen, Walter, Vierneisel, beil:16/1,2].
5. Τριφυλλόστομη οινοχόη με γεωμετρική διακόσμηση ομόκεντρων κύκλων.L.G. ήSub-G.[B.S.A. XLIII, M.Robertson,p:33-6,pl:8/135].
6. Πιθαμφορέας με ασημίζουσα διακόσμηση. Τέλη 8ου αι.π.Χ. [βλ. Theraeische Graeber, H. Dragendorff and others, p:198-207 κυρίως 199,abb:396].
7. Χειροποίητος κρατήρας με εγχάρακτη διακόσμηση (ανατολική bucchero). Εμφανίζεται ξαφνικά κατά την Μέση Πρωτογεωμετρική και επιβιώνει σε κάποιες περιπτώσεις έως το 750π.Χ. [βλ. Protogeometrische Keramik aus Iolkos in Thessalien, M.Sipsie Eschbach,tafel:61/74,3445.3,p:174-5,225 καιLefkandi II, The Protogeometric building at Toumba, R.W.V.Catling.I.S.Lemos,pl:39 and 73/772,778,779,798.pl:74].
8. Σκύφος με γεωμετρική διακόσμηση σε μετώπες. Ακολουθεί την Κυκλαδο-θεσσαλική παράδοση. Χρονολογείται στο β΄μισό 8ου αι.π.Χ.
9. Μόνωτο κύπελλο με κάθετα τοιχώματα. Τέλη 8ου αρχές 7ου αι.π.Χ. [βλ. A.M. 74, Samos Die Funde der Kambagnen, Walter, Vierneisel, p:12-13 beil:14/2 καιG.G.P.,J.N.Coldstream, p:290,pl:64d
10. Άνω κορμός αμφορέα με ανάγλυφους δακτύλιους.L.G.-Sub-G. [βλ.Excavations in Chios 1952-1955,Greek Emporio, J.Boardman,p:140-1/503.
11. Κύπελλο-κοτύλη με διακόσμηση σε μετώπες. γ΄τέταρτο 8ου αι.π.Χ. [βλ.M.Robertson, B.S.A., XLIIIExcavationsinIthacaVp:10-12, 60-63, fig:37, pl:2.10].
Σημειώσεις
[1] J.N. Coldstream, Geometric Greece, εκδ. London-Ernest Benn Limited, 1977, σελ. 306 και Zagora 2, Al. Cambitoglou-J.R. Green, Excavation-Stratification-Chronology, εκδ. Athens Archaeological Society,1988, σελ. 71-73, 82, 88, 101, πίν. 53α, 66α
[2] John Boardman Excavations in Chios, 1952-1955, Greek Emporio, εκδ. The British School of Archaeology of Athens, Thames and Hudson, 1967, σελ.40-51 και J.N. Coldstream, Geometric Greece, εκδ. London-Ernest Benn Limited, 1977, σελ. 308
[3] J.N. Coldstream, Geometric Greece, εκδ. London-Ernest Benn Limited, 1977, σελ. 308
[4] A.M. Snodgrass, The Dark Age of Greece, εκδ. Edinburgh-at the University Press, σελ. 369-370 και Ekrem Akurgal, Alt-Smyrna, I Wohnschichten und Athenatempel, εκδ. Turk Tarih Kurumu-Ankara, σελ. 17-18, πίν. 4-5