3. Ιστορική Αρχαιότητα-Kρανιά A1/A2/Σ2 (2)
- Πληροφοριακά Στοιχεία
- Δημοσιεύθηκε : Πέμπτη, 10 Απρίλιος 2014 08:15
- Γράφτηκε από Έφη Πουλάκη-Παντερμαλή
Ιστορική Αρχαιότητα
Kρανιά A1/A2/Σ2
Ευρήματα
ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΕΡΑΜΙΚΗ
Η κεραμική που προήλθε από τα στρώματα καταστροφής των Ελληνιστικών χρόνων περιλαμβάνει μεγάλη ποσότητα αβαφών και μελαμβαφών αγγείων τα οποία χρονολογικά τοποθετούνται από τα τέλη του 4ου αιώνα έως και τα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ.
Αβαφής κεραμική καθημερινής χρήσης
· Λεκάνες:
που παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία στη διαμόρφωση του χείλους, συνήθως κυρτό και έξω στρέφον και άλλοτε με λαβές προσφυείς.
· Οινοχόες:
συχνότερα με ραβδωτό λαιμό με πλησιέστερα παράλληλα από τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία που χρονολογούνται στον όψιμο 4ο και στον 3ο αι .π.Χ [1]
· Ιγδία:
από χοντρόκοκκο ακάθαρτο πηλό και σημαντική ποικιλία στη διαμόρφωση των λαβών.
· Μαγειρικά σκεύη:
που αντιπροσωπεύονται κυρίως από αρυτήρες με συνεχόμενο καμπύλο περίγραμμα και ανήκουν στα παλαιότερα παραδείγματα αρυτήρων [2] αλλά και ρηχά χυτροειδή αγγεία από ντόπιο πηλό(λοπάδες).
· Αμφορείς:
στην άβαφη κεραμική συγκαταλέγεται και μεγάλη ποσότητα οξυπύθμενων εμπορικών αμφορέων διαφόρων εργαστηρίων και τόπων προέλευσης.
Οι περισσότεροι τύποι ταυτίστηκαν με βάση τα τυπολογικά γνωρίσματά τους αλλά και την ιδιαιτερότητα του πηλού. Συγκεκριμένα, αναγνωρίσαμε αμφορείς ΘΑΣΙΤΙΚΟΥΣ, ΜΕΝΔΑΙΟΥΣ, ΧΙΑΚΟΥΣ. ΡΟΔΙΑΚΟΥΣ, ΚΝΙΔΙΑΚΟΥΣ και ΚΩΟΥΣ, γεγονός που επιβεβαιώνει την ύπαρξη έντονης εμπορικής δραστηριότητας στην περιοχή, αλλά και την εξάπλωση του εμπορίου στον ελληνιστικό κόσμο. Οι ενσφράγιστες λαβές αμφορέων (ξεπερνούν τις 40), προσέφεραν σημαντική χρονολογική βοήθεια και ταυτόχρονα πολύτιμα στοιχεία για τα εργαστήρια που τους κατασκεύασαν.
Πιο ειδικά διακρίναμε διάφορους τύπους σφραγισμάτων:
- ορθογώνια μ' ένα ανδρικό όνομα (του κατασκευαστή) σε γενική πτώση σε 2 στίχους όπως ΣΩΚΡΑ/ΤΟΥ, ΗΓΗ/ΣΙΝΟΥ, ΦΑΝΟ/ΛΑΟΥ, ΜΙΚΙ/ΩΝΟΣ, ΗΡΑΚΛ/ΕΙΔΟΥ, ΑΜΕΙΝΟ/ΝΙΚΟΥ, ΠΑΡΜΕ/ΝΙΣΚΟΥ κ.λ.π. Οι λαβές αυτού του τύπου ανήκουν στη λεγόμενη ομάδα ΠΑΡΜΕΝΙΣΚΟΥ από την Πέλλα και χρονολογούνται από τις αρχές του 3ου εώς τις αρχές του 2ου αι. π.Χ. [3]
- ορθογώνια με ένα σύμβολο.Στην πάνω μακριά πλευρά έχουν το εθνικό ΘΑΣΙΩΝ, ενώ στην κάτω ένα όνομα (του επώνυμου άρχοντα) στην ονομαστική. Οι περισσότερες ΘΑΣΙΤΙΚΕΣ λαβές χρονολογούνται στον 4ο και στον 3ο αιώνα .
- ορθογώνια με σύμβολο και το όνομα του επώνυμου άρχοντα όπως ΑΓΛΩΚΡΙΤΟΣ, ΑΓΕΜΑΧΟΣ, ή του κατασκευαστή, όπως ΜΙΚΥΘΟΣ και κυκλικά ροδιακών αμφορέων.
- σφραγίσματα με μονόγραμμα (Α,Ε κ.α.), πιθανόν θασίτικης προέλευσης.
- μικρά κυκλικά σφραγίσματα με μονογραφήματα, που ανήκουν πιθανότατα σε εργαστήριο της Αμφίπολης και χρονολογούνται στο α' μισό του 3ου αι [4]
Μελαμβαφής κεραμική
Τυπολογικά συναντάται η πλειονότητα των χαρακτηριστικών ελληνιστικών αγγείων. Συγκεκριμένα, κυριαρχούν οι κάνθαροι, τα πινάκια, τα άωτα σκυφίδια και οι σκύφοι. Λιγότερα είναι τα παραδείγματα ασκών, ολπών και "αλατιέρων". Από τα αγγεία καλλωπισμού εκπροσωπούνται καλύτερα τα μυροδοχεία με το ατρακτόσχημο σώμα, ενώ ελάχιστα είναι τα θραύσματα που προέρχονται από πυξίδες. Τέλος πολυάριθμα είναι τα δείγματα τροχήλατων λύχνων, κυρίως μελαμβαφών, που αντιπροσωπεύουν όλες σχεδόν τις γνωστές κατηγορίες λύχνων των ελληνιστικών χρόνων.
Η μελέτη της κεραμικής εκτός από τη χρονολογική προσέγγιση των ευρημάτων στοχεύει επίσης, στην ανίχνευση των εργαστηρίων προέλευσής τους ενώ παράλληλα ερευνώνται οι επιδράσεις από γνωστά κέντρα παραγωγής της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας και άλλων περιοχών. Συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε μεγάλη ποικιλία σχημάτων και πολυμορφία τύπων.
- Κάνθαροι.
Κυριαρχούν στα στρώματα καταστροφής και εκπροσωπούνται από αρκετούς τύπους και παραλλαγές τους. Συναντάται ο "κλασικός" κάνθαρος των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων που εντοπίστηκε σε αποθέτες της Αγοράς, του Αθηναϊκού Κεραμεικού και αλλού στην Αττική [5] με το βραχύσωμα και τα χοντρά τοιχώματα. Στον 3ο και τον 2ο αιώνα ο τύπος επιμηκύνεται, το πόδι μεγαλώνει και ο κυλινδρικός λαιμός γίνεται ψηλότερος ενώ, κοσμείται τώρα συχνότερα με διακόσμηση της κατηγορίας "Δυτικής κλιτύος". Πολυάριθμα είναι και τα παραδείγματα του τύπου των "Ελληνιστικών"[6] κανθάρων, των λεγόμενων και "σκυφοειδών" κανθάρων με το χαμηλό και ενιαίο ημισφαιρικό ή ελαφρά επιμηκυσμένο σώμα, τη χαμηλή δακτυλιοειδή ή κωνική βάση και τις κάθετες λαβές που δεν ξεπερνούν το ύψος του χείλους και διακοσμούνται με επίθετα πλαστικά κισσόφυλλα, πηνία, προτομές σειληνών και άλλα διακοσμητικά μοτίβα. Επίσης, στη ζώνη των λαβών που συνήθως ορίζεται από εγχάρακτες οριζόντιες αυλακώσεις συναντάται διακόσμηση του τύπου της "Δυτικής κλιτύος". Συναντήσαμε τις περισσότερες παραλλαγές του τύπου: με γωνιώδες σώμα, με χείλος φτιαγμένα με μήτρα κ.λ.π.
- Πινάκια.
Συναντήσαμε πινάκια μελαμβαφή με στιλπνό γάνωμα του τύπου "fish - plate" και ομφαλωτό με αβαφή κοιλότητα στον πυθμένα, στενή βάση και μεγαλύτερο ύψος.
- Άωτα σκυφίδια.
Τα άωτα σκυφίδια που εντοπίστηκαν φέρουν μελανό ή ερυθρό γάνωμα, άλλοτε έχουν γωνιώδη ή καμπυλόγραμμη κατατομή τα χείλη νεύουν προς τα μέσα ή έξω ενώ σε κάποια διατηρούνται ίχνη εμβάπτισης.
- Άωτοι σκύφοι
Μόνο τρεις άωτοι σκύφοι έχουν συντηρηθεί μέχρι στιγμής. Όλοι φέρουν μελανό γάνωμα, έντονα απολεπισμένο, που έγινε με την τεχνική της εμβάπτισης.
Ένα αγγείο του τύπου "αλατιέρας" , το οποίο σώζεται σχεδόν ακέραιο, πιθανόν τοπικής παραγωγής, μιμείται τον τύπο των "αλατιέρων" από την Αθηναϊκή Αγορά.[7]
- Μυροδοχεία
Αντιπροσωπεύονται από έναν τύπο με κύρια χαρακτηριστικά το κοντόχοντρο αρτακτόσχημο σώμα με τα εύθριπτα τοιχώματα, την απουσία ποδιού, το τεφρόχρωμο επίχρισμα και τη διακόσμηση στον ώμο και την κοιλιά από λευκές ή καστανοκόκκινες ταινίες.[8] Χρονολογούνται από τα τέλη του 4ου αιώνα έως και τον 3ο αι. π.Χ. Σώζονται αποσπασματικά τμήματα των χειλέων με το λαιμό, θραύσματα από το σώμα και οι δισκόμορφες βάσεις.
· Λύχνοι
Στα ελληνιστικά στρώματα καταστροφής κυριαρχούν μαζί με τους κανθάρους. Συναντήσαμε μεγάλη ποικιλία σχημάτων που αντιπροσωπεύονται από λύχνους ανοιχτού τύπου, φακοειδείς, σφαιρικούς, δισκόμορφους, κυλινδρικούς κ.α.
Κάποιοι είναι εισηγμένοι ενώ άλλοι φέρουν όλα τα χαρακτηριστικά της επαρχιακής τους προέλευσης (ποιότητα πηλού, γανώματος και γενικά ποιότητα κατασκευής τους).
Κεραμική της κατηγορίας"δυτικής κλιτύος"
Τα διακοσμητικά θέματα της κατηγορίας της "Δυτικής Κλιτύος" ανήκουν στη διεθνή ελληνιστική γλώσσα. Αντιπροσωπεύεται κυρίως από θραύσματα κανθάρων, σκύφων και σπανιότερα πινακίων και πυξίδων.
Τα προσφιλέστερα μοτίβα είναι: το κλαδί δάφνης που περιτρέχει το λαιμό σκύφων και κανθάρων, το κλαδί κισσού (απλό ή διπλό διαπλεκόμενο) με ελικοειδείς χαράξεις, φύλλα από καστανό επίθετο πηλό και καρπούς από λευκό χρώμα και το περιδέραιο από μικρά λογχόσχημα φύλλα. Γίνεται συνδυασμός χαράγματος και επίθετου πηλού ενώ διακρίνεται μία βαθμιαία απλοποίηση των θεμάτων.
Κεραμική με ανάγλυφη διακόσμηση
Αντιπροσωπεύεται από ελάχιστα (10 όστρακα, θραύσματα προερχόμενα από το σώμα και τη βάση των αποκαλούμενων "ομηρικών" και "μεγαρικών" σκύφων). Η διακόσμηση των "μεγαρικών" σκύφων παρά τον εξαιρετικά αποσπασματικό χαρακτήρα της περιλαμβάνει ρόδακα στη βάση, μεγάλα λογχόσχημα φύλλα ανάμεσα στα οποία ελίσσονται ποδίσκοι, ιωνικό κυμάτιο, σύνθετο πλοχμό και αστράγαλο στο σώμα. Ένα όστρακο "ομηρικού σκύφου" σώζει τμήμα του χεριού πολεμιστή.
Η απουσία οστράκων "μεγαρικών" σκύφων του τύπου με τα μακριά πέταλα (long - petals)[9] μας βοηθά να προσεγγίσουμε χρονολογικά την κεραμική των Ελληνιστικών στρωμάτων θέτοντας το νεώτερο όριο του στα μέσα του 2ου αι.π.Χ.
ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΚΕΡΑΜΙΚΗ
Πλήθος εισηγμένων αττικών αγγείων εξαιρετικής ποιότητας, και αγγείων εγχώριας προέλευσης, εντοπίστηκε στα στρώματα καταστροφής των κλασικών χρόνων, που χρονολογούνται από τον 5ο έως και α' μισό του 4ου αιώνα.
Η άβαφη κεραμική καθημερινής χρήσης αντιπροσωπεύεται από πίθους και πιθοειδή αγγεία με συχνή ανάγλυφη φυτική διακόσμηση στο περιχείλωμά τους. Ο ίδιος ανάγλυφος διάκοσμος συναντάται και στα περιχειλώματα λεκανών, υποστατών κ.α. Το διακοσμητικό μοτίβο, το οποίο επαναλαμβάνεται με κάποιες παραλλαγές αποτελείται από ανάγλυφα επτάφυλλα ή εννιάφυλλα ανθέμια, τα οποία εναλλάσσονται με άνθη λωτών.Σε μιά περίπτωση τα άνθη λωτών παραλείπονται και εναλλάσσονται ανθέμια μικρότερου και μεγαλύτερου μεγέθους. Παράλληλα, εντοπίστηκε η πήλινη κυλινδρική σφραγίδα, , με την οποία εκτύπωναν την ανάγλυφη φυτική διακόσμηση αυτού του είδους. Η υπόλοιπη άβαφη κεραμική σώζεται εντελώς αποσπασματικά με αποτέλεσμα να καθιστά προβληματική την ακριβή χρονολόγησή της.
Οι αμφορείς αποτελούν ιδιαίτερη κατηγορία που αξίζει ν' αναφερθεί λεπτομερειακά.(βλ. πρώιμη κλασική φάση). Πρόκειται για οξυπύθμενους αμφορείς ιδίου τύπου, τα κύρια χαρακτηριστικά των οποίων είναι το μικρό τριγωνικής διατομής προεξέχον χείλος, οι ταινιωτές λαβές με "δακτυλιά" στη μία κάτω έκφυση, ο σχετικά ψηλός λαιμός που ευρύνεται προς τα κάτω, ο έντονα γωνιώδης ώμος και σώμα σε σχήμα σβούρας που απολήγει σε σχετικά χαμηλό κυλινδρικό πόδι δημιουργώντας πηνίο με κομβίο, ελαφρά ανασηκωμένο στην περιφέρεια και ελαφρά καμπύλη στην κάτω επιφάνεια όπου υπάρχει βαθειά κοιλότητα (ύψος SYMBOL 177 \f "Symbol" \s 120,64). Δεν παρατηρήθηκε κανενός είδους σφράγισμα. Αμφορείς αυτού του τύπου συναντώνται στη Θάσο (χαρακτηριστικό το χείλος και ο έντονα γωνιώδης ώμος), Μένδη, Χερσόνησο, Πεπάρινθο, Κω, Αμφίπολη, Ιερισσό.[10]Όσον αφορά στην τυπολογία χρονολογούνται στα τέλη του 5ου αι. π.Χ.
Ντόπια Μακεδονική κεραμική
Η ντόπια κεραμική του 5ου αι. π.Χ. αντιπροσωπεύεται από αγγεία που ως προς το σχήμα (κύπελλα) και ως προς τη διακόσμηση (στίλβωση - γάνωμα) φέρουν έντονα τη σφραγίδα της γεωμετρικής παράδοσης. Η τεχνική της στίλβωσης συναντάται σε χυτροειδή αγγεία ενώ το γάνωμα, με τις αραιές πινελιές σε κύπελλα και σκύφους.
Στον 4ο αιώνα π.Χ. συναντήσαμε χρηστικά αγγεία, αγγεία μεταφοράς, αποθήκευσης και μαγειρικά από ντόπιο πηλό.
Αττικής προέλευσης κεραμική
Η εισηγμένη κεραμική αντιπροσωπεύεται από εξαιρετικής ποιότητας μελαμβαφή αγγεία κυρίως πόσεως, όπως μόνωτους σκύφους και σκυφίδια, σκύφους τύπου bolsal , σκύφους αττικού τύπου, κύλικες, κύπελλα με ραβδώσεις του λεγόμενου τύπου Φειδία, όστρακα ερυθρόμορφων κρατήρων, ληκυθίων, ασκών κ.α.
Τα λυχνάρια αντιπροσωπεύονται από αποσπασματικά θραύσματα μυκτήρων ή σωμάτων ανοιχτού τύπου.
Οι μελαμβαφείς σκύφοι φέρουν, συνήθως, εμπίεστη διακόσμηση στον πυθμένα τους, που αποτελείται από ελεύθερα ή συνδεόμενα μεταξύ τους ανθέμια, ενώ πολύ συχνά απαντούν και οι συνδυασμού ανθεμίων και άλλων διακοσμητικών μοτίβων όπως αυγών ιωνικού κυματίου και γλωσσωτών κοσμημάτων. Στην κάτω επιφάνεια της βάσης τους φέρουν ομόκεντρες περιφέρειες κύκλων ή ομόκεντρες γραμμές μελανού χρώματος γύρω από μία κεντρική στιγμή.
ΜΙΚΡΟΕΥΡΗΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ - ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ
Περισυλλέχθηκαν θραύσματα πήλινων ειδωλίων, γυναικείων κυρίως μορφών αλλά και ζώων. Από μεταλλικά συναντήσαμε χάλκινα αγκίστρια, χάλκινες πόρπες, χάλκινες αιχμές βελών, χάλκινες σακοράφες και εργαλεία, μολύβδινα βαρίδια ψαρέματος, και πάρα πολλά σιδερένια καρφιά και εργαλεία. Παράλληλα περισυλλέχθηκαν θραύσματα από μυλόπετρες.
ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ
Συνολικά περισυλλέχθηκαν γύρω στα 2800 νομίσματα κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών από το 1997 μέχρι και σήμερα. Τα περισσότερα είναι χάλκινα ενώ λίγα είναι αργυρά και καλύπτουν μια χρονική περίοδο κατοίκησης του χώρου από τα κλασικά έως και τα βυζαντινά χρόνια. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εμπορικές σχέσεις της θέσης (επιβεβαιωμένες άλλωστε και από τα ευρήματα της κεραμικής) όχι μόνο με πόλεις του μακεδονικού βασιλείου αλλά και με άλλες γειτονικές, όπως της Θράκης (νόμισμα Τραγίλου) και της Θεσσαλίας (νομίσματα Λαρισαίων 400-344 π.Χ., Φαρσάλου 400-344 π.Χ., Γυρτονίων 300-196 π.Χ., Πελινναίων 300-197 π.Χ., της Βοιωτίας ακόμη και της Πελοποννήσου (Φλοιούντα 430-322 π.Χ., Κορίνθου 350-338 π.Χ., Σικυώνας 400-323 π.Χ.).
Σημαντικό εύρημα αποτέλεσε θησαυρός 21 αργυρών νομισμάτων πιθανότατα τοποθετημένα σε δερμάτινο πουγκί, καθώς απουσίαζε μικρό πήλινο αγγείο ή άλλο είδος αποθηκευτικού σκεύους. Πιο συγκεκριμένα ο θησαυρός αποτελείται από 11 αργυρά τετράδραχμα και 10 αργυρές δραχμές και η εικόνα που παρουσιάζει έχει ως εξής:
· 8 αργυρά τετράδραχμα-μεταθανάτιες κοπές Αλεξάνδρου Γ΄ (315 π.Χ. και εξής)
· 2 αργυρά τετράδραχμα Φιλίππου ΙΙΙ (323-316 π.Χ.)
· 8 αργυρές δραχμές- μεταθανάτιες κοπές Αλεξάνδρου Γ΄
· 2 αργυρές δραχμές -Φιλίππου ΙΙΙ
· 1 αργυρό τετράδραχμο απομίμηση των αττικών με τη γλαύκα.
Ενδεικτικά παραθέτονται τα εξής:
· Ασημένιο νόμισμα Βοιωτών 480-446 π.Χ.
· Ασημένιο νόμισμα Αμύντα Γ΄ (381-369 π.Χ.
· Χάλκινο νόμισμα Φιλίππου Β΄ (359-336 π.Χ.
· Χάλκινο νόμισμα Αλεξάνδρου Γ΄(336-323 π.Χ.
· Αργυρά νομίσματα (2) Ιστιαίων 340-338 π.Χ.
· Αργυρό νόμισμα Αλεξάνδρου Α΄498-494 π.Χ.
· Χάλκινο νόμισμα Αντίγονου Γονατά 277-239 π.Χ.
· Χάλκινο νόμισμα Δημητρίου Πολιορκητή 294-287 π.Χ.
· Χάλκινα νομίσματα Φιλίππου Ε΄ 220-179 π.Χ.
Κατάλογος κεραμικής
1. Ερυθροβαφές σκυφίδιο. Γάνωμα με εμβάπτιση. 187-168 π.Χ.[βλ. Ελληνιστικοί λαξευτοί τάφοι Βέροιας, Γ. Τουράτσογλου- Στ. Δρούγου, σελ.128-131 και 76, πίν.1427.
2. (Κρ.-Κε. 10) Ομφαλωτό πινάκιο από γκρίζο πηλό. Φέρει ίχνη μελανού γανώματος. ~ 175 π.Χ.[βλ. Ath. Ag. XXIX αρ.730, σελ.317, σχ. 51, πίν.65].
3. (α/α 409) «Αλατιέρα» από γρίζο πηλό.325-295 π.Χ. [βλ. Ath. Ag. XXIX αρ.1069, σελ.346, σχ. 65, πίν.78].
4. (Κρ.-Κε. 25) Άωτο μελαμβαφές σκυφίδιο. 300-290 π.Χ. [βλ. Ath. Ag. XXIX αρ.1027, σελ.343, σχ. 64].
5. (α/α 226-228) Μελαμβαφές ιχθυοπινάκιο. Λείπει το μεγαλύτερο τμήμα του σώματος και του χείλους. ~ 275 π.Χ.[βλ. Ath. Ag. XXIX αρ.718, σελ.316, πίν. 51].
6. (Κρ.-Κε 6) Όλπη. Γάνωμα καστανομέλανο, καλύπτει το πάνω μέρος του αγγείου. β΄ τέταρτο 3ου π.Χ. αι. [βλ. Γ΄ Συνάντηση ελληνιστικής κεραμικής, Μ. Νικολαίδου-Πατέρα, σελ.107,113, πίν. 61γ] και [Ath. Ag. XXIX αρ.504, σελ.297].
7. (Κρ.-Κε. 5) Μελαμβαφής όλπη. α΄ τέταρτο 3ου π.Χ. αι.[βλ. Ath. Ag. XXIX αρ.503, σελ. 29.
8. (Κρ.-Κε. 2) Άωτος μελαμβαφής σκύφος. γ΄ τέταρτο 3ου π.Χ. αι.[βλ. Γ΄ Συνάντηση ελληνιστικής κεραμικής, Αλλαμανή – Τζαναβάρη, Σχήματα αγγείων από ταφικά σύνολα της Βέροιας, σελ. 98,πίν. 47β].
9. (Κρ.-Κε. 1) Μελαμβαφές άωτο σκυφίδιο. β΄ τέταρτο 3ου π.Χ. αι.[βλ. Ath. Ag. XXIX αρ.1088, σελ. 347, πίν. 79].
10. (Κρ.-Κε. 7) Μελαμβαφής κάνθαρος. α΄ τέταρτο 3ου π.Χ. αι. [βλ. Ath. Ag. XXIX αρ. 173, 176, 178, σελ. 260,261, πίν.16].
11.(α/α 385) Λύχνος σχεδόν ακέραιος, γάνωμα μελανό έντονα απολεπισμένο. Ανήκει στην κατηγορία των φακοειδών λύχνων σύμφωνα με την κατάταξη της Δρούγου. Μέσα 3ου π.Χ. αι.[βλ. Ανασκαφή Πέλλας, οι πήλινοι λύχνοι, Στέλλα Δρούγου, αρ.84, πίν.20, σελ.51,52 και GRIEHISCHE LAMPEN, SCHEIBLER, αρ.277, σελ. 51 πίν.49].
12. (Κρ.-Λυ. 18) Τμήμα λύχνου, λείπουν ο μυκτήρας και το μισό σχεδόν του σώματος. Ανήκει στην κατηγορία των σφαιρικών αγάνωτων λύχνων σύμφωνα με την κατάταξη της Δρούγου, σελ.40,42. Πρώιμος 3ος π.Χ. αι.[βλ. Ανασκαφή Πέλλας, οι πήλινοι λύχνοι, Στέλλα Δρούγου, αρ.61, πίν. 15, σελ.44 και GRIEHISCHE LAMPEN, SCHEIBLER, αρ. 160, πίν. 29, σελ.35].
13. (Κρ.-Λυ.9) Λύχνος ακέραιος, συγκολλημένο μικρό τμήμα με την οπή καύσης. Ανήκει στην κατηγορία των φακοειδών λύχνων. Πρώιμος 3ος π.Χ. αι. [βλ. Ανασκαφή Πέλλας, οι πήλινοι λύχνοι, Στέλλα Δρούγου, αρ.82, πίν. 20, σελ.51].
14. (Κρ.-Λυ. 10) Λύχνος ακέραιος. Συγκολλημένος ο μυκτήρας, χωρίς γάνωμα. α΄ μισό 3ου π.Χ. αι. [βλ. Γ΄ Συνάντηση ελληνιστικής κεραμικής, τάφος της Ηλείας Φιλημήνας, πίν. 80α, σελ. 152-153].
15. (Κρ.-Λυ. 6) Σφαιρικός λύχνος σχεδόν ακέραιος. Γάνωμα μελανό. Τέλη 4ου π.Χ. αι. [βλ. Ανασκαφή Πέλλας, οι πήλινοι λύχνοι, Στέλλα Δρούγου, αρ.36, 38, πίν.9, σελ. 38,39] Το δικό μας παράδειγμα παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τα λυχνάρια αρ. 36 και 38, κυρίως σε ότι αφορά το σφαιρικό σώμα και τη διαμόρφωση του άνω μέρους με τη βαθειά αυλάκωση. Αντίθετα, ο λύχνος μας διαφοροποιείται ως προς τη διαμόρφωση της βάσης.
16. (Κρ.-Λυ. 1) Λύχνος ανοιχτού τύπου σχεδόν ακέραιος, χωρίς γάνωμα. Αποτελεί ντόπια απομίμηση παλαιότερων αττικών προτύπων. Δύσκολη η ακριβής χρονολόγηση. [βλ. Ανασκαφή Πέλλας, οι πήλινοι λύχνοι, Στέλλα Δρούγου, αρ. 10, πίν.3, σελ.33].
17. (Κρ.-Λυ. 8) Δίμυξος μελαμβαφής λύχνος. β΄ μισό 4ου π.Χ. αι.[βλ. Ανασκαφή Πέλλας, οι πήλινοι λύχνοι, Στέλλα Δρούγου, αρ. 97,98, πίν.23,24 σελ.53-55 και SCHEIBLER, GRIECHISCHELAMPEN, αρ.248, 250, πίν. 43,45, σελ. 46,47].
18. (Κρ.-Λυ. 5) Τμήμα σώματος και μυκτήρα μελαμβαφούς λύχνου. Γάνωμα μελανό.Μέσα 4ου π.Χ. αι.[βλ. Ανασκαφή Πέλλας, οι πήλινοι λύχνοι, Στέλλα Δρούγου, αρ. 7, πίν.2, σελ.32 και SCHEIBLER, GRIECHISCHELAMPEN, αρ.68,69, πίν. 15, σελ. 24,25].
19. (Κρ.-Λυ. 4) Λύχνος ανοιχτού τύπου. Φέρει ίχνη μελανού γανώματος.Μέσα 4ου π.Χ. αι.[βλ. Ανασκαφή Πέλλας, οι πήλινοι λύχνοι, Στέλλα Δρούγου, αρ. 71,22,24, πίν.6,7,17].
20. (Κρ.-Λυ. 19) Λύχνος ανοιχτού τύπου. Γάνωμα καστανοκόκκινο. Μέσα 4ου π.Χ. αι.[βλ. Ανασκαφή Πέλλας, οι πήλινοι λύχνοι, Στέλλα Δρούγου, αρ. 22,23, πίν.6,7, σελ.34].
21. (Κρ-Λυ. 2) Λύχνος ακέραιος, ανοιχτού τύπου. Γάνωμα μελανό. Μέσα 4ου π.Χ. αι.[βλ. Ανασκαφή Πέλλας, οι πήλινοι λύχνοι, Στέλλα Δρούγου, αρ. 22,23, πίν.6,7, σελ.34].
22. (Κρ.-Κε. 13) Μόνωτο κύπελλο του λεγόμενου τύπου φειδία. β΄ μισό 5ου π.Χ.αι. [βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.203-214, σελ.251, πίν.11].
23. (Κρ.-Κε. 20) Μελαμβαφής σκύφος τύπου bolsal.Τέλη 5ου π.Χ. αι.[βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.541, σελ.273, πίν.24 και αρ. 752, σελ.290, πίν.56].
24. (α/α 150) Μόνωτος μελαμβαφής σκύφος. γ΄ τέταρτο 5ου π.Χ. αι.[βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.750, σελ.289, πίν.31 και ΑΚΑΝΘΟΣ, Ι Καλτσάς, Ε 282, μελαμβαφές κάνιστρο 831, πίν.215ζ, σελ.207].
25. (α/α 86) Τμήμα μελαμβαφούς κύλικας. 500-480 π.Χ.[βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.418-420, σελ.264, πίν.22].
26. (α/α 114) Τμήμα μελαμβαφούς κύλικας. 410-380 π.Χ.[βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.617, σελ.279, πίν.27 και αρ. 622, σελ.280, πίν. 27].
27. (Κρ.-Κε. 18) Μόνωτος μελαμβαφής σκύφος. 430-400 π.Χ.[βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.764, σελ.290, πίν.30 και αρ. 551, σελ.274, πίν.53].
28. (α/α 118) Μελαμβαφής σκύφος τύπου bolsal.Τέλη 5ου π.Χ. αι.[βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.541,548, 549, σελ.273, 274, πίν.24, σχ.6].
29. (Κρ.-Κε. 11) Μελαμβαφής σκύφος τύπου bolsal. Πρώιμος 4ος π.Χ. αι.[βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.556, σελ.275, πίν.24 και Δ΄ Συνάντηση ελληνιστικής κεραμικής σελ. 51 αρ. Κ 4348, πίν.33γ,δ].
30. (Κρ.-Κε. 19) Βάση και τμήμα σώματος σκύφου τύπου bolsal. 430-420 π.Χ. [βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.546, σελ.274, πίν.53 και αρ.532, 533 σελ. 273 πίν.53].
31. (Κρ.-Κε. 16) Βάση και τμήμα σώματος σκύφου τύπου bolsal. Τέλη 5ου π.Χ. αι. [βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.541, σελ.273, σχ.6 πίν.24].
32. (α/α 109) Βάση και τμήμα σώματος σκύφου τύπου bolsal. δ΄ τέταρτο 5ου π.Χ. αι.[βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.550, σελ.274, πίν.53].
33. ( Κρ.-Κε. 24) Μόνωτο μελαμβαφές σκυφίδιο. δ΄ τέταρτο 5ου π.Χ. αι.[βλ. Ath. Ag. XΙΙ αρ.774, σελ.291, πίν.31].
Σημειώσεις
[1] Β Αλλαμανή - Κ. Τζαναβάρη, Γ' Ελλ. Κερ. Σχήματα αγγείων από ταφικά σύνολα της Βέροιας σ. 101 πιν. 44β.
[2]Δρούγου - Τουράτσογλου, Ελληνιστικοί λαξευτοί τάφοι Βεροίας σ. 120-122
[3]The Athenian Agora, XXIX 1997, σελ. 83-85
[4]Μ. Νικολαίδου - Πατέρα, Γ' Ελλ. Κερ. σελ. 114 και πιν. 65ε.
[5]The Athenian Agora, XXIX 1997, σελ. 83-85
[6]The Athenian Agora, XXIX 1997, σελ. 93-94
[7]The Athenian Agora, XXIX 1997, σελ. 346 πιν. 78.
[8]Μ. Λιλιμπάκη-Ακαμάτη, Λαξευτοί Θαλαμωτοί Τάφοι της Πέλλας, σ.241.
[9] Δουλγέρη - Ιντζεσίλογλου), Φεραϊκά εργαστήρια μεγαρικών σκύφων Β' Ελληνιστική. Κεραμική. σ. 121-134.
[10] Καντζιά Γ.έλλ.κερ. Κεραμικό εργαστήριο αμφορέων στην Κω σ. 340-343