Αγρέπαυλις στον αμπελώνα

Πληροφοριακά Στοιχεία
Δημοσιεύθηκε : Δευτέρα, 14 Απρίλιος 2014 08:09
Γράφτηκε από Έφη Πουλάκη-Παντερμαλή

Κομπολόι

Αγρέπαυλις στον αμπελώνα

Copyright: ¨Εφη Πουλάκη-Παντερμαλή¨

Απαραίτητη για την επιβίωση του αρχαίου ανθρώπου όπως και για του σύγχρονου, η αρχαιότητα πίστευε ότι η γεωργία ασκεί το σώμα, το μυαλό, και τον καλό πολίτη. Θεωρούσε ότι η γεωργία είναι «η μητέρα και τροφός όλων των άλλων τεχνών, γιατί όταν αυτή πάει καλά, όλες πάνε καλά ενώ όπου η γη μένει χέρσα όλες οι άλλες τέχνες σβήνουν τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα.»1 Από τα σχετικά όμως συγγράμματα2 ελάχιστα διασώθηκαν, κυρίως το έργο του Θεόφραστου, διαδόχου του Αριστοτέλη, που ωστόσο είναι έργο βοτανολογικό.  

 

Πολλοί από εκείνους που είχαν ως κύρια ασχολία την γεωργία κατοικούσαν στα αστικά κέντρα, πολλοί ωστόσο έμεναν στα χωριά της υπαίθρου καθώς και στα αγροκτήματα.

 

«Για τους λόγους αυτούς οι πρόγονοι μας ζούσαν με τόση ασφάλεια ώστε πολλοί είχαν καλύτερα και πολυτελέστερα σπίτια στους αγρούς παρά μέσα στα τείχη. Πολλοί μάλιστα δεν κατέβαιναν στο άστυ ούτε καν στις γιορτές, παρά προτιμούσαν να μένουν σπίτι με τα δικά τους αγαθά παρά να απολαμβάνουν τα κοινά αγαθά της πόλης».

Ισοκράτης, Αρεοπαγιτικός VII, 52

 

«Με τέτοια λόγια προσπαθούσε ο Περικλής να μαλακώσει τον θυμό των Αθηναίων και να αποσπάσει τη σκέψη από τα δεινά τους. Στα δημόσια μεν τους έπεισε, παραιτήθηκαν από την ιδέα να στείλουν στους Λακεδαιμονίους και στράφηκαν με ορμή στον πόλεμο. Στην ιδιωτική τους όμως ζωή υπέφεραν. Οι φτωχοί γιατί είχαν χάσει τα λίγα τους υπάρχοντα και οι δυνατοί γιατί έχασαν τα ωραία τους χτήματα με τις πολυτελείς κατασκευές στην χώρα. Κυρίως όμως γιατί είχαν πόλεμο αντί για ειρήνη...»

Θουκυδίδης 2 65

 

«Ο Μνάσιππος, μόλις συγκεντρώθηκε το ναυτικό, έπλευσε στη Κέρκυρα. Εκτός από τους Λακεδαιμονίους, είχε μαζί του και μισθοφόρους, όλοι μαζί τουλάχιστον χίλιοι πεντακόσιοι. Όταν άραξε, κυρίευσε και κατέστρεφε τη χώρα, που ήταν πανέμορφη και κατάφυτη, με μεγαλοπρεπή σπίτια και οινοποιητικούς πιθεώνες. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι στρατιώτες έφτασαν σε τέτοιο βαθμό τρυφής ώστε δεν έπιναν άλλο παρά μόνο κρασί «ανθοσμία». Κι ακόμη πολλοί δούλοι αιχμαλωτίστηκαν στους αγρούς, καθώς και ζωντανά».

Ξενοφών, Ελληνικά, 6, 2, 5

 

Όπως γίνεται λοιπόν σαφές από τις αρχαίες γραπτές μαρτυρίες αλλά και από τις νεότερες αρχαιολογικές έρευνες, οι αγρεπαύλεις, οι αγροτικές δηλαδή οικίες με εσωτερική αυλή, υπήρξαν γνώριμο θέαμα για τους επισκέπτες της αρχαίας υπαίθρου3 , και μάλιστα χωρίς ιδιαίτερες διαφορές από τις αστικές, αν εξαιρέσει κανείς την ευρυχωρία της υπαίθρου4 και τους περιφανείς πύργους που υπήρχαν σε πολλά αγροτόσπιτα. Αν αυτοί οι πύργοι ήταν χώροι αποθηκευτικοί – οχυρωματικοί - εποπτικοί, ή διαμονής ή κάτι άλλο που σήμερα δεν φανταζόμαστε, είναι ακόμη ζητούμενο για την έρευνα. Το σημαντικότερο αρχαίο απόσπασμα προέρχεται από έναν λόγο του Δημοσθένη5.

 

«Όμως δεν τους έφτασαν αυτά που άρπαξαν. Μπήκαν στο κτήμα που καλλιεργώ [κοντά στον ιππόδρομο, όπου μένω από παιδί] και όρμησαν πάνω στους δούλους μου. Κι όταν αυτοί σκόρπησαν και ξέφυγαν, πήγαν στο σπίτι, έβγαλαν την πόρτα του κήπου μπήκαν εκεί που μένουν τα γυναικόπαιδα και έβγαλαν έξω τα έπιπλα που μου είχαν απομείνει. Η γυναίκα μου έτυχε να είναι μαζί με τα παιδιά μου στην αυλή, μαζί τους και η γριά παραμάνα μου, πιστή, αφοσιωμένη, και απελεύθερη του πατέρα μου. Ενώ έτρωγαν στην αυλή όρμησαν, τις έπιασαν και άρχισαν να αρπάζουν τα έπιπλα. Οι άλλες δούλες βρίσκονταν στον πύργο, όπου και διαμένουν. Με τις φωνές έκλεισαν την πόρτα, και έτσι οι άλλοι δεν μπόρεσαν να μπούνε»

Δημοσθένους, Κατά Ευέργου
και Μνησιβούλου, 52 κεξ.

 

Το συγκρότημα του Κομπολογιού, στην αγροτική περιοχή της Σκοτίνας, θα ήταν από τα επιβλητικότερα του είδους και περιφανές στη χώρα των Λειβήθρων, χώρα που πιθανόν να ταυτίζεται με τη σύγχρονη αγροτική περιοχή της Σκοτίνας και της Λεπτοκαρυάς .

Κομπολόι. Αριστερά ο πιθεών, δεξιά η αγροικία 

Το ανασκαμμένο τμήμα της οικίας ήταν κατάβορρο και ισοπλατές6 στο ανασκαμμένο τμήμα, αλλά μη ισοπλατές στο σύνολο, δεδομένου ότι συνεχιζόταν προς τα ανατολικά, πιθανότατα με έναν δεύτερο αυλόγυρο. Πάντως, η δυτική πτέρυγα ήταν απολύτως τετράγωνη με έκταση περίπου ένα στρέμμα (±28,5Χ28,5 μ.). Το ανασκαμμένο τμήμα είχε νότια είσοδο στην αυλή με αποχέτευση, και επιπλέον εισόδους σε δύο δωμάτια. Πυκνό στρώμα καταστροφής υποδεικνύει στοές περιμετρικά της αυλής, στη βόρεια εξωτερική πλευρά του σπιτιού, στην ανατολική, και γύρω από τον πιθεώνα. Τα νότια και τα δυτικά δωμάτια ίσως ήταν χώροι βοηθητικού προσωπικού, κύριοι χώροι θα ήταν οι βόρειοι και οι ανατολικοί. Χώροι εργασίας υποδεικνύονται από τα ευρήματα οι αυλαίες και οι εξωτερικές στοές. 

Τρισδιάστατη (Α εναλλακτική ) αναπαράσταση του

οικοδομικού συγκροτήματος στο Κομπολόι, από ΝΑ.
 
 Τρισδιάστατη (Β εναλλακτική ) αναπαράσταση του

οικοδομικού συγκροτήματος στο Κομπολόι, από ΝΑ

Στην ανατολική πτέρυγα ανασκάφηκε ισχυρό υπόγειο, πιθανότατα πύργου. Αν, όπως φαίνεται, η οικία στο Κομπολόι συνεχιζόταν με δεύτερη αυλή ανατολικά, τότε ο πύργος7 θα ήταν κεντρικός ανάμεσα στις δύο αυλές.

  

·        Το υπόγειο του πύργου στο Κομπολόι. Σε πρώτο πλάνο ο πεσμένος βόρειος τοίχος από πλιθιά.

·        Το υπόγειο του πύργου στο Κομπολόι. Στο κέντρο διαχωριστικός τοίχος από πλιθιά.

·        Το υπόγειο του πύργου στο Κομπολόι. Στρώμα καταστροφής στο δάπεδο.

Στο υπόγειο σώζονταν 15 σειρές πλίνθοι πεσμένης ανωδομής του βόρειου τοίχου με υπόλευκο επίχρισμα. Έντονη καύση και κεραμίδες κάλυπταν το δάπεδο, καρφιά, κονιάματα, απανθρακωμένοι δοκοί, καθημερινή και επιτραπέζια κεραμική, αγροτικά εργαλεία, θραύσματα από τρεις τουλάχιστον πίθους, πληθώρα από όσπρια, δημητριακά, ελιές, γίγαρτα και μία ρόγα σταφυλιού. Ένας πίθος έφερε στον λαιμό δύο διαμπερή μολυβδοχοημένα τρήματα, ίσως για σιφόνια άντλησης.

 Τρισδιάστατη (Α εναλλακτική ) αναπαράσταση του οικοδομικού συγκροτήματος
 στο Κομπολόι από Β.
 

Τρισδιάστατη (Β εναλλακτική ) αναπαράσταση του οικοδομικού συγκροτήματος στο Κομπολόι από Β.
 

Το υπόγειο του πύργου στο Κομπολόι. Αποθηκευμένο αμπελουργικό δικέλλι στη ΝΑ γωνία.
 
 Νεότερος αγροτικός πύργος από τη Θεσσαλία. Δεν πρέπει να διαφέρει πολύ από τον αρχαίο πύργο στο Κομπολόι.
Κομπολόι, Πινάκιο
Κομπολόι, Πινάκιο
Κομπολόι, Κάνθαρος
Κομπολόι, Κάνθαρος
Κομπολόι, Ασκός
 Τρισδιάστατη (Α εναλλακτική ) αναπαράσταση του οικοδομικού συγκροτήματος στο Κομπολόι από ΝΔ.
 

Τρισδιάστατη (Β εναλλακτική ) αναπαράσταση του οικοδομικού συγκροτήματος στο Κομπολόι από ΝΔ.
 
 
 Αναπαράσταση της εσωτερικής αυλής της οικίας από το εσωτερικό της αυλής και από Ν-ΝΔ

 

Σημειώσεις

[1] Χενοφών, Οικονομικός 5 17

 

[2] Βλ. πχ. τα αναφερόμενα από τον Αριστοτέλη, Πολιτικά 1259α Βλ. και Πλάτων Μϊνως, 316. Βλ. και Columella, Rei rusticae, 1, 1

 

[3]Οικήματα στους αγρούς αναφέρονται τουλάχιστον από τις αρχές του 5ου αιώνα πΧ. Βλ. καιΗρόδοτο, 1, 17.

 

[4]Βλ. John Harvey Kent, The temple estates of Delos, Rheneia and Mykonos-Farm products and farm building, Hesperia 17, 1948, 295.

 

[5]Αναφέρεται διαμονή δούλων, αλλά υπάρχουν ενδείξεις και για ανδρώνες, βλ. πχ. Κολοφών, Holland L. B. Hesperia 13, 1944, 91-171. Ανασκαφές πύργων στην Αττική αποκάλυψαν αγνύθες αργαλειού, που σχετίζονται με γυναικεία δραστηριότητα.. Αλλα ευρήματα στην Αργολίδα περιλαμβάνουν «βαφείον και έτερα χρηστήρια». Bλ. για το θέμα J. H. Young, Studies in South Attica, Hesperia 25 [1956], 122-146.

 

[6]Βλ. Αριστοτέλους Οικονομικά 1345α 24

 

[7] Εμβαδού 50 τ.μ, σωζόμενου ύψους ±2,50 μ., Είχε πλίνθινη μεσοτοιχία με κεντρικό άνοιγμα, και θεμέλια πλάτους ±1.00 μ., ικανά να στηρίξουν τον αναμενόμενο στις αρχαίες αγροικίες πύργο