Λείβηθρα

Πληροφοριακά Στοιχεία

Δημοσιεύθηκε : Παρασκευή, 11 Απρίλιος 2014 11:21

Γράφτηκε από Έφη Πουλάκη-Παντερμαλή

Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, σε σπηλιά της περιοχής γεννήθηκε από την μούσα Καλλιόπη ο Ορφεύς. Ο ίδιος φέρεται να ίδρυσε εδώ το πρώτο τελεστήριο μυστηρίων  του Διονύσου.  Είχε βίαιο θάνατο, από γυναίκες της Πιερίας που τον θανάτωσαν στην παραολύμπια χώρα του Δίου. Ο τάφος του στα Λείβηθρα, που ήταν αρχικά ένα απλό ηρώο, μετατράπηκε σιγά-σιγά σε ιερό όπου λατρεύτηκε με θυσίες όπως οι θεοί.  Εδώ βρισκόταν  και το κυπαρισσένιο του άγαλμα, το ξόανο. Οταν ο Αλέξανδρος  ξεκινούσε την εκδικητική του εκστρατεία εναντίον  των Περσών,  το άγαλμα στα Λείβηθρα «ƒdrîtapolÝn  ¢fÁke..». Ο οιωνός ερμηνευθηκε αισιόδοξα: οι άνθρωποι της τέχνης πολύ θα κουράζονταν στο μέλλον για να  υμνήσουν  αυτή την εκστρατεία.  Η  θέση των Λειβήθρων ταυτίστηκε από τον Εφορο Αρχαιοτήτων Κοτζιά με το ύψωμα Κάστρο, στη σύγκλιση Ανω και Κάτω Ολύμπου, στις νοτιοανατολικές υπώρειες του Ανω Ολύμπου. Άγνωστη παραμένει η ακριβής έκταση και η μορφή της πόλης.

Στα τέλη 2ου-αρχές 1ου αιώνα, τα Λείβηθρα  καταστράφηκαν από σεισμό -τον ίδιο ίσως που έχει επισημανθεί στην Πέλλα, πιθανόν και τη Θεσσαλονίκη.  Εδώ ακολούθησαν πλημμύρες των χειμάρρων του Ολύμπου  που υπέσκαψαν την ακρόπολη, μεγάλο μέρος της οποίας κατέρρευσε μέσα στις κοίτες. Εκτοτε τα Λείβηθρα εγκαταλείφθηκαν.

Στην αγροτική περιοχή των Λειβήθρων-Σκοτίνας  ανασκάφηκε, με χρηματοδότηση από την ΕΡΓΟΣΕ,  η αγροικία στο Κομπολόι.

ΛΕΙΒΗΘΡΑ  2003-2004

Τα Λείβηθρα εκτείνονται 5 χμ. περίπου ΝΔ του Βάλτου, μπροστά στη μεγάλη πτυχή που χωρίζει τον Άνω από τον Κάτω Όλυμπο. Αρχαιότερες ενδείξεις ζωής στην ακρόπολη είναι του 8^ου αιώνα πΧ., αλλά τα γύρω νεκροταφεία ανάγονται τουλάχιστον ως τη μυκηναϊκή εποχή. Η ανασκαφή των Λειβήθρων έμενε πάντα σε αναμονή, επειδή πρώτη προτεραιότητα ήταν η σωτηρία της ακρόπολης. Ο κίνδυνος προέκυπτε από τρεις χειμάρρους που δημιουργούν το πιο επικίνδυνο από τα ρέματα του Ολύμπου, τη Ζηλιάνα, αρχαίο Συν, καθώς συμβάλλουν σε κοινή κοίτη ακριβώς μπροστά στην ακρόπολη.

Η αντιστήριξη των πρανών και η αναζήτηση χρηματοδότησης ήταν μία πολύχρονη και τραυματική εμπειρία που θεραπεύτηκε σε μεγάλο βαθμό χάρη σε μια μικρή σχετικά χρηματοδότηση από τα ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας. Έτσι, το 2003 και το 2004 ολοκληρώθηκε η προστασία των νότιων πρανών από τον Καβουρόλακκα, τον χείμαρρο της νότιας πλευράς.

Ευχαριστώ θερμά τον συνάδελφο αρχιτέκτονα Γιάννη Γιαννάκη, που συμμετείχε στην αγωνία και ανέλαβε με θέρμη το έργο. Η αντιστήριξη έγινε με συρμάτινα καλάθια γεμισμένα με αργόλιθους, που τοποθετήθηκαν κλιμακωτά από την κοίτη έως και ένα μεγάλο ύψος επάνω στα καταρρέοντα πρανή. Στη συνέχεια, συνεχίσθηκε με πασσαλόπηκτα άνδηρα, όπως παλιότερα στα βόρεια και ανατολικά πρανή. Κατά τη διάρκεια του τεχνικού έργου εντοπίστηκαν δύο λάκκοι, αποθέτες απορριμμάτων.

Έγινε πρώτη φορά σαφές ότι τόσο στα νότια πρανή της ακρόπολης, όσο και στην απέναντι ακριβώς όχθη εκτείνεται ικανός αριθμός τέτοιων λάκκων, που σε μεγάλο βαθμό καταστράφηκαν από τον χείμαρρο. Οι δύο που ερευνήθηκαν περιείχαν μεγάλη ποσότητα κεραμικής, οστά, όστρεα και μικροαντικείμενα. Το υλικό είναι πολύ μεγάλο, και δεν μελετήθηκε, αυτή  λοιπόν η παρουσίαση είναι ενδεικτική.

Αν εξαιρεθούν λίγα παραδείγματα των ελληνιστικών χρόνων από τη κατάρρευση των πρανών, όπως αυτό το θραύσμα του ομηρικού σκύφου,

ΤΗΛΕΜΑ(ΧΟΣ), η υπόλοιπη κεραμική, με πληθώρα τύπων και ποικίλη γεωγραφική προέλευση έδωσε το χρονολογικό στίγμα της εποχής: Είναι η αρχαϊκή (6^ος αι. π.Χ.).  Υπάρχει όμως και μια ομάδα γραπτής κεραμικής, ίσως τοπικής και των περιχώρων, που δεν ταυτίζεται με γνωστά εργαστήρια. Πρόκειται για κοτύλες, βαθιά πινάκια και σκύφους. Ο πηλός είναι γκρίζος με αρκετή μαρμαρυγία και κακοτεχνίες στο ψήσιμο. Η διακόσμηση των κοτυλών γίνεται με ακτινωτά κοσμήματα πάνω από τη βάση, ολόβαφη ζώνη που καλύπτει σχεδόν ολόκληρο το σώμα, και με στενή ζώνη στο χείλος, με πουλιά σε φωτεινό βάθος.

Γεωγραφικά, τα πλησιέστερα κεραμικά εργαστήρια, είναι του 5^ου αιώνα στην Κρανιά του Ηρακλείου, αλλά το υλικό δεν ερευνήθηκε για σχέσεις. Υπάρχει και μία ομάδα μεγάλων γραπτών αγγείων (αμφορείς, κρατήρες και λεκάνες) από ερυθρό πηλό, καθαρό και με καλό ψήσιμο. Τη διακόσμηση αποτελούν ελεύθερα σχηματοποιημένα φυτικά κοσμήματα με ερυθρές πινελιές, που παραπέμπουν στα προπερσικά στρώματα της Ολύνθου.

Το μεγαλύτερο ποσοστό της τοπικής αβαφούς κεραμικής είναι αμφορείς, χυτροειδή, οινοχόες, αρυτήρες και λεκάνες. Πρόκειται για καλής ποιότητας κεραμική με καλό ψήσιμο.

Η στιλβωμένη κεραμική (γκρίζα, μαύρη και κόκκινη) έχει παρόμοιο σχηματολόγιο όπως η αβαφής. Κατά κανόνα, η διακόσμηση γίνεται με πυκνές παράλληλες στιλβώσεις, όπως η προϊστορική κεραμική, αλλά και η αντίστοιχη κεραμική του 5^ου αιώνα από τη γειτονική Κρανιά.

Υπάρχει επίσης και διακόσμηση με χάραξη, μερικές φορές κυματοειδή και εντελώς όμοια με την κεραμεική του τέλους του 8ου αιώνα που ανασκάφηκε επίσης στη Κρανιά.

Η κορινθιακή κεραμική ακολουθεί ποσοτικά την αττική. Συχνότερα σχήματα είναι οι κοτύλες, κιονωτοί κρατήρες και οινοχόες, χωρίς να λείπουν και οι σφαιρικοί αρύβαλλοι. Βλέπετε ένα όστρακο κρατήρα με παράσταση κωμαστών (CorinthVII, pl.70,An48)και όστρακα από κοτύλες, κρατήρες, εξάλειπτρα, αρύβαλλους κ.α

Από την πολυάριθμη αττική κεραμική, βλέπετε θραύσματα ταινιωτής μικρογραφικής κύλικας με ιππέα, και μελανόμορφης κύλικας με γυναικεία ποδαράκια, μελανόμορφης κύλικας με ιππέα, και δεύτερο με δύο ανδρικές μορφές, μικρογραφικής ταινιωτής κύλικας με αντωπά πτηνά και μελανόμορφης κύλικας με αντωπές σφίγγες, μελανόμορφης κύλικας με σφίγγες και ταινιωτής κύλικας με πάνθηρα, μελανόμορφου αμφορέα με ενιαίο περίγραμμα με μορφές σε πομπή και κλειστού μελανόμορφου αγγείου με γυναικεία μορφή, κλειστού αγγείου με μελανόμορφη παράσταση Ερμή και μελανόμορφου κιονωτού κρατήρα με δύο πολεμιστές σε μάχη, και πολλά ακόμη.

Σπανιότερη τέλος, αλλά αρκετή, είναι η χιακή κεραμική, γνωστή και ως ναυκρατική, μία κεραμική με πολύ ευρεία διάδοση αλλά μικρή σχετικά παραγωγή. Κυρίαρχο χαρακτηριστικό της είναι ότι καλύπτεται με παχύρρευστο διάλυμα λευκού πηλού που σχεδόν υαλοποιείται στο ψήσιμο και δημιουργεί στο εξωτερικό των αγγείων ένα λαμπρό λευκό φόντο που προβάλλει τα θέματα

Στο εσωτερικό των ανοιχτών αγγείων αποτελεί το αφανές λείο υπόστρωμα κάτω από το μαύρο γάνωμα που καλύπτει ολόκληρη την εσωτερική επιφάνεια και διακοσμείται με επίθετα χρώματα. Σε αντίθεση μάλιστα με το ρεύμα της εποχής που ήθελε τη χάραξη κύριο χαρακτήρα της διακόσμησης, τα ναυκρατικά αγγεία επιμένουν στο περίγραμμα που αποδίδεται είτε με το βερνίκι της διακόσμησης και την εξαίρεση του λευκού φόντου, είτε με τα επίθετα χρώματα.

Η Χιακή κεραμεική, που συνεχώς και πληθαίνει στη Κεντρική Μακεδονία, φαίνεται να εισάγεται στην περιοχή του Ολύμπου ήδη από τα τέλη του 8^ου αιώνα, όπως προκύπτει από τα όστρακα που βρέθηκαν στο χρονολογημένο στρώμα της Κρανιάς του γειτονικού Ηρακλείου, που όμως δυστυχώς δεν απέδωσαν σχήματα.

Η ποικίλη προέλευση των ευρημάτων στην περιοχή του Ολύμπου, ήδη από τα τέλη του 8^ου αιώνα τουλάχιστον, ίσως έχει σχέση με ένα προϊόν ιδιαίτερα σημαντικό και απαραίτητο για τους δραστήριους στόλους του Αιγαίου όλων των εποχών, δηλαδή την ξυλεία.

Εφη Πουλάκη Παντερμαλή, Αρης Μπαχλάς

Oρεινός λιθόστρωτος δρόμος στον Όλυμπο

Στην  περιοχή Λειβήθρων αλλά επάνω στον Όλυμπο, διασώθηκε ένας   ορεινός λιθόστρωτος δρόμος , που είχε παλιότερα εντοπιστεί κατά μήκος της φυσικής διαδρομής από τα Λείβηθρα προς την Περαιβία διά του Ανω Ολύμπου.  Σώθηκε την τελευταία στιγμή από μεγάλη καταστροφή κατά την  κατασκευή του ορεινού δρόμου Καρυάς-Λεπτοκαριάς,  με λίγες σχετικά απώλειες και αλλαγή της μελέτης της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Πιερίας.   Αποκαλύφθηκε (Ιούλιος-Αύγουστος 2000) αρκετό  τμήμα σε υψόμετρο χιλίων μέτρων, στο 11+232 χμ. από τον κόμβο της Λεπτοκαρυάς στην Εθνική Οδό [412 χμ. Ε.Ο. Αθηνών-Θεσσαλονίκης]. Πριν από τον καθαρισμό, είχε μορφή κατσικόδρομου του Ολύμπου, στον οποίο πότε-πότε  διακρίνονταν  μερικές πέτρες.  Αποδείχτηκε  ότι είναι μεγάλο τεχνικό  έργο πλάτους  4 μ., σε περιοχές δύσβατες και με μεγάλες κλίσεις,  που προϋποθέτουν τεράστια χωματουργικά έργα και εκβραχισμούς.   Είναι κατασκευασμένος επί του φυσικού βράχουτον οποίο συχνά διαμορφώνει και εκμεταλλεύεται.   Λόγω κλίσεων  και ειδικών κλιματολογικών συνθηκών, η πλαγιά  διατηρεί ελάχιστες έως μηδενικές επιχώσεις, τόσες όσες συγκρατούν οι  σχεδόν  επιφανειακές ρίζες του δάσους.  Δεν υπήρχαν  κινητά ευρήματα, εκτός από εκείνα των κυνηγών και του εμφυλίου πολέμου.

Νεκροταφείο Εποχής Χαλκού των Λειβήθρων

Μεγάλος  αριθμός τάφων καταστράφηκε από τον ίδιο δρόμο στα πρώτα υψώματα του Ολύμπου, στη θέση  «Βακούφικα»  (ή  "Παλιομέτοχο", Δ.Δ. Λεπτοκαρυάς του Δήμου Ανατολικού Ολύμπου) στον αρχαιολογικό χώρο των Λειβήθρων, αμέσως ΝΔ του λόφου "Ράχη" της Παλιάς Λεπτοκαρυάς, περίπου 1 χλμ. Β.Δ. της ακρόπολης των Λειβήθρων, 6,5 χλμ.   από τον κόμβο της Λεπτοκαρυάς.  Διασώθηκαν  από την πλήρη καταστροφή (Ιούλιος-Αύγουστος 2000) δέκα κιβωτιόσχημοι, πλακοπερίβλητοι τάφοι, συλημένοι,  διαστάσεων +- 2,00 μ. Χ  0,60 μ.  Χ 0,50 μ., με δάπεδο από χαλικάκια και πατημένο πηλόχωμα. Βρέθηκαν διάσπαρτα μέσα και έξω από τους τάφους λίγες χάντρες από  κεχριμπάρι και μερικά   ταλαιπωρημένα  αγγεία,  κυρίως  μυκηναϊκου τύπου, σε μεγαλύτερο ποσοστό αλάβαστρα (ΥΕ ΙΙΙΒ-Γ).  Πολύ κοντά  εντοπίστηκε  κτίσμα και περίβολος με κατεύθυνση προς την ακρόπολη των Λειβήθρων.

Βακούφικα Λειβήθρων: Νεκροταφείο, ορθογώνιο κτίσμα και περίβολος.