Αρχαίο Ηράκλειο

Πληροφοριακά Στοιχεία

Δημοσιεύθηκε : Παρασκευή, 11 Απρίλιος 2014 08:31

Γράφτηκε από Έφη Πουλάκη-Παντερμαλή

 Το αρχαίο πιερικό Ηράκλειο
Κρανιά

Πιερικό Ηράκλειο, η θέση Κρανιά πριν ανασκαφεί.

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Στρωματογραφία και συνθήκες εργασίας εντός του Σ2	Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Γεωμετρικό ορθογώνιο κτίσμα εντός του Σ2. Καταστράφηκε χωρίς ανασκαφή

Τα παραπάνω προβλήματα και άπειρα άλλα που φύτρωναν καθημερινά ως κεφαλές Λερναίας Υδρας, κάνουν σήμερα δυσνόητη την ανάγνωση του αρχαιολογικού χώρου.  Συνοπτικά,   είναι δυνατόν να αναφερθούν τα εξής:

Η ρωμαϊκή φάση αρχίζει με  στρώμα καταστροφής του 2ου αι. πΧ., που ίσως  σχετίζεται με την αναφερόμενη πολιορκία του Ηρακλείου. Εγινε σαφές ότι η  περιοχή δεν εγκαταλείφθηκε, αφού οι επιχώσεις, ένας δρόμος και ένα κτίριο υποδεικνύουν ανθρώπινη παρουσία  μέχρι  τον 4ο αι. μΧ.  Αγνωστο είναι πότε ακριβώς  άρχισε να  κατασκευάζεται η σειρά των μνημειακών καμινιών της ρωμαιοκρατίας όπου ασβεστοποιήθηκαν μαρμάρινες αρχαιότητες και τοπικός ασβεστόλιθος. Ανασκάφηκαν από την 9^η ΕΒΑ στον λόφο αμέσως βόρεια του λόφου του κάστρου, αλλά όπως φάνηκε απο την  ανασκαφή και της ΙΣΤ ΕΠΚΑ, η σειρά των καμινιών συνεχιζόταν και ανάμεσα στους δύο λόφους, τουλάχιστον.  Την  παλαιοχριστιανική εποχή έσβησαν τα καμίνια, η Κρανιά μετατράπηκε  σε νεκροταφείο, και εγκαταλείφθηκε  μέχρι τον 20ο αιώνα.

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Ρωμαϊκή φάση

Από την ελληνιστική εποχή εντοπίστηκαν τρεις φάσεις με τρία μεγάλα στρώματα καταστροφής.

Το ελληνιστικό πρόγραμμα ξεκίνησε προς τα τέλη του 4ου αι. με σειρά κτιρίων και επιμελημένη διαμόρφωση ανδήρων προς το κάστρο. Στρώμα καταστροφής στα τέλη του α΄ τέταρτου του 3ου αι., συμπίπτει ίσως με τις επιδρομές των Γαλατών. Ακολούθησε ανοικοδόμηση στον ίδιο άξονα με προσθήκες τοίχων, χώρων και δαπέδων. Μια δεύτερη καταστροφή στα τέλη του 3ου αι. μάλλον σχετίζεται με τον Σκόπα ⁵ και οδήγησε στην αλλαγή του οικοδομικού άξονα. Μοναδικό κτήριο της νέας φάσης είναι ένα μεγάλο κτήριο με περίστυλη αυλή. Η καταστροφή του καλύπτεται με το στρώμα καταστροφής του 2ου αιώνα.

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Επάλληλες ελληνιστικές φάσεις

Στα στρώματα καταστροφής αντιπροσωπεύεται μεγάλος αριθμός χαρακτηριστικών αγγείων, καθημερινά σκεύη και άλλα. Οι ενσφράγιστες λαβές είναι πάνω από 150, με πλειοψηφία της ομάδας Παρμενίσκου. Τα ειδώλια είναι γυναικείων μορφών και ζώων. Χαρακτηριστικότερη είναι μια χάλκινη Άρτεμις και η μήτρα δύο γυναικείων μορφών, από τις οποίες η μία κρατά σταφύλι. Άγνωστο ποιες είναι οι μορφές, θα ευχόμουν Οπώρα την ώριμη, Αμπελίδα τη νεώτερη.

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Ελληνιστική κεραμική και μήτρα ειδωλίου

Η ελληνιστική καθημερινότητα στην Κρανιά ξεδιπλώνεται μέσα από πλήθος μικροευρήματα. Αγγίστρια και βαρίδια ψαρέματος, βελόνες και σακοράφες, υφαντικά βάρη, κοσμήματα, αιχμές βελών και δοράτων και διάφορα άλλα, καθρεφτίζουν την ζωή των καθημερινών αυτών ανθρώπων των οποίων ελάχιστα ονόματα έφτασαν ως μέρες μας.

Η ερμηνεία των ελληνιστικών φάσεων δεν είναι επί του παρόντος εφικτή. Πάντως, όπως προέκυψε από το περιεχόμενο στα τρία πηγάδια-αποθέτες, η περιοχή είχε και στα ελληνιστικά χρόνια εργαστηριακό χαρακτήρα, ίσως κεραμικού χαρακτήρα, κληρονομημένο από παλιότερα.

Αργυρό νόμισμα Αλεξάνδρου από θησαυρό νομισμάτων της Κρανιάς

Οι κλασσικές φάσεις συνοδεύονταν επίσης από δύο μεγάλα στρώματα καταστροφής, του 4ου και του 5ου αιώνα. Οι κλασσικές φάσεις συνοδεύονταν επίσης από δύο μεγάλα στρώματα καταστροφής, του 4ου και του 5ου αιώνα. Ειναι ελκυστική η υπόθεση να συνδέσει κανείς την καταστροφή του 5ου αιώνα με μία πιθανή άλωση του Ηρακλείου από τους Αθηναίους, φαίνεται όμως περισσότερο για μια φυσική καταστροφή, συνεπής με τις πληροφορίες για σεισμούς και πλημμύρες των χρόνων αυτών στην Ελλάδα

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Κυκλικές κατασκευές κλασσικών χρόνων, ίσως χώρος κεραμικού τροχού

Δύο κυκλικές κατασκευές του 5ου αι. φαίνεται να ήταν χώροι όπου λειτουργούσε τροχός, με χαρακτηριστικότερο εύρημα μεγάλο αριθμό υποστατών. Σε επαφή, βρέθηκαν δύο πηγάδια-αποθέτες αποτυχημένων προϊόντων. Στη φάση του 4ου αιώνα δεν βρέθηκε χώρος για τον τροχό, εντοπίστηκαν όμως τέσσερις τουλάχιστον κεραμικοί κλίβανοι. Ο καλύτερα σωζόμενος βρέθηκε στον κατασκαμμένο κιβωτοειδή οχετό, κάτω από το κυκλικό ελληνιστικό κτίριο και πάνω από ένα γεωμετρικό, που καταστράφηκε χωρίς να ανασκαφεί.

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Χώρος αποθήκευσης κλασσικών αμφορέων τύπου Μένδης

Η παραγωγή του εργαστηρίου, ήταν κυρίως αμφορείς αλλά και άλλα μεγάλα αγγεία, κυρίως λεκάνες με ανάγλυφα περιχειλώματα. Βρέθηκε επίσης και ένα τμήμα υποστατού με ανάλογη διακόσμηση, καθώς και μία από τις κυλινδρικές σφραγίδες με τις οποίες τυπωνόταν η διακόσμηση στα περιχειλώματα των μεγάλων ανοιχτών αγγείων.

Η καθημερινή κεραμική στα στρώματα καταστροφής αντιπροσωπεύεται από αγγεία μεταφοράς, αποθήκευσης, και μαγειρικά σκεύη που παράλληλά τους συναντούμε στην Ολυνθο, την Αττική και Ιωνία. Τα εγχώρια μικρά αγγεία φέρουν   συχνά στίλβωση.

Η εισηγμένη κεραμική των κλασσικών φάσεων είναι πλούσια, κυρίως αττική μελαμβαφής και ερυθρόμορφη, και τα αγγεία επιτραπέζια, ως επί το πλείστον σκύφοι bolsal, κύλικες, κύπελλα τύπου Φειδία, λυχνάρια, ερυθρόμορφα όστρακα κ.α..  Βρέθηκαν γύρω στα 2800 νομίσματα,  αρκετά ασημένια.  Διαφαίνονται σχέσεις με τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, αλλά και  με τη Θράκη ,  τη Βοιωτία, την Εύβοια, την Πελοπόννησο και αλλού.  Σημαντικό εύρημα ήταν  ένας θησαυρός από 11 αργυρά τετράδραχμα και 10 αργυρές δραχμές.

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Κλασσική κεραμική

 Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Αμφορείς τύπου Μένδης

  Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Αρχαϊκός τάφος και κεραμική

Την αρχαϊκή εποχή (όπως και αργότερα στην παλαιοχριστιανική) η Κρανιά φιλοξένησε μόνο νεκρούς: μετατράπηκε δηλαδή σε νεκροταφείο.

Γεωμετρική Εποχή
Ένα τοπικό και εξαιρετικά μαύρο στρώμα με προϊόντα εκκαμίνευσης προηγείται της κύριας γεωμετρικής φάσης και δηλώνει ίσως εργαστηριακό χαρακτήρα. Μόνα ευρήματα του στρώματος ήταν ένας αμφορέας με λαβές στην κοιλιά και μία μάλλον σπάνια πρόχους.

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Γεωμετρική οβάλ οικία επί του περιβόλου της Ύστερης Εποχής Χαλκού και κάτω από κλασσικές-ελληνιστικές φάσεις

Η κύρια γεωμετρική φάση χρονολογείται στα τέλη του 8ου αιώνα με αρχές 7ου αιώνα. Κυριότερο κτίσμα είναι ένα αψιδωτό κτίριο. Στο κέντρο εντοπίστηκαν δύο κυκλικές εστίες, πιθανόν και βάση ξύλινου δοκαριού στέγης. Στο βόρειο τμήμα του κτιρίου και εξωτερικά υπήρχε δάπεδο με πολύχρωμα βότσαλα σε πηλό και πλούσιο στρώμα καταστροφής. Ένα δεύτερο βρέθηκε δυτικότερα. Μέσα στο κτίριο υπήρχε ακτέριστη λακκοειδής ταφή με διατάραξη των παλαιοχριστιανικών χρόνων, αλλά τμήμα του σκελετού καλυπτόταν από αδιατάρακτο στρώμα καταστροφής του  4ου αιώνα πΧ., και του ίδιου του γεωμετρικού  κτηρίου.

Το αψιδωτό κτίριο, που εδραζόταν επάνω σε μνημειακό περίβολο της εποχής του χαλκού, ήταν το μόνο που τελικά διασώθηκε από την καταστροφή. Μέσα στον κιβωτοειδή αγωγό, εντοπίστηκε τμήμα δεύτερου κτηρίου, που συνεχιζόταν κάτω από έναν κλασσικό κλίβανο και το κυκλικό ελληνιστικό. Καταστράφηκε δυστυχώς χωρίς να ανασκαφεί και δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα για την κάτοψη και το περιεχόμενο του.

Ανασκάφηκαν και δύο γεωμετρικοί λάκκοι, ο ένας αποθηκευτικός τροφίμων, με σιτάρι, κριθάρι, ελιές και γίγαρτα. Στην ίδια φάση ανήκει και μία ταφή ζώου, μάλλον αλόγου, κτερισμένη με οινοχόη. Αυτή η οινοχόη και το κύπελλο του ζώου στην Πηγή Αθηνάς, μου θύμισαν τα οινοποτικά άλογα του Έκτορα στην Ιλιάδα, αλλά και μια πρακτική στη διατροφή των ζώων που διατηρήθηκε ζωντανή τουλάχιστον μέχρι την εποχή του Πλινίου.¹³

 Τα γεωμετρικά στρώματα ήταν πλούσια σε κεραμική. Στη γραπτή αναγνωρίζονται διάφορες επαφές, με κυρίαρχα τα στοιχεία του Θεσσαλο-ευβοϊκού κύκλου.

 Στα αγγεία πόσης ιδιαίτερη θέση έχουν τα μόνωτα κύπελα με κάθετα τοιχώματα και οι κοτύλες. Δεν λείπουν οι υδρίες και οι κρατήρες, ο ένας εγχάρακτος, επιβίωση παλιάς παράδοσης του ΒΑ Αιγαίου, οι οινοχόες, διαφόρων μεγεθών και τύπων και οι αμφορείς, διαφόρων τύπων. Στον ένα μάλιστα διασώθηκε κάτω από τις λαβές σύμβολο, δηλωτικό ίσως της ποσότητας του περιεχομένου. Συνηθέστερος στην Κρανιά είναι ο αμφορέας με αυλακώσεις στη γένεση των λαβών, ένας τύπος που βρέθηκε σε σύγχρονο στρώμα το Εμποριού. Αυτός ο τύπος και ένας ακόμη διασώθηκαν ολόκληροι, με όστρακα από κορινθιακές κοτύλες στο εσωτερικό τους. Βρέθηκαν επίσης αρκετά υφαντικά βάρη και σφονδύλια, μια χάλκινη τοξωτή πόρπη, δύο σιδερένιες αιχμές και άλλα.

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Γεωμετρική κεραμική

Εποχή Χαλκού

Οι προϊστορικές επιχώσεις, όπου ανασκάφηκαν, ξεπέρασαν τα 3,50 μ. και έφθασαν τις πρώιμες φάσεις της εποχής του χαλκού, αλλά η αρχή τους ανάγεται παλιότερα και καλύπτεται από τον υδροφόρο ορίζοντα. Εντοπίστηκαν δύο εργαστηριακοί λάκκοι και δύο περίβολοι της Πρώιμης Εποχής Χαλκού καθώς επίσης και τρεις περίβολοι της Ύστερης, που αγκαλιάζουν τους λόφους της Κρανιάς. Καλύτερα σωζόμενος ήταν ο περίβολος του λόφου του Κάστρου που φαίνεται να καταστράφηκε στα τέλη της Μέσης Εποχής του Χαλκού. Στην εσωτερική του πλευρά εντοπίστηκε λιθόστρωτο πλάτους 1,5μ. x 2 μ. που σωζόταν σε άριστη κατάσταση. Παρόμοιο στον οικισμό του Εμποριού ερμηνεύθηκε ως δρόμος που προστατευόταν από περίβολο και οδηγούσε σε πηγάδι¹⁴. Αυτή η ερμηνεία είναι δυνατόν να ισχύει και για την Κρανιά. Μία οπισθότμητη πρόχους¹⁵ και άλλα όστρακα στο στρώμα καταστροφής του λιθόστρωτου καθώς και τα σύγχρονα πηγαία νερά ενθαρρύνουν μια τέτοια υπόθεση.

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά):  Πρώιμη Εποχή Χαλκού

Ενδιαφέρον εύρημα στον επόμενο λόφο είναι δύο λάκκοι, μάλλον εργαστηριακού χαρακτήρα, όπως προκύπτει από τις μεγάλες θερμοκρασίες που αναπτύχθηκαν χρωματίζοντας τους περιβάλλοντες βράχους και τα υπερβολικά μαύρα χώματα που θύμιζαν τα παλιά καρβουνάδικα στον Όλυμπο. Στον ένα σωζόταν αποσπασματικά πήλινη εσωτερική επένδυση, ενώ από το εσωτερικό τους αφαιρέθηκε καμένο πηλόχωμα, οξειδωμένοι λίθοι και χώμα με μεγάλη περιεκτικότητα σε οξείδια του ασβεστίου. Οξείδια του ασβεστίου ανιχνεύθηκαν και μέσα στα στρώματα καταστροφής των λάκκων, μερικές φορές με μορφή λεπτών καναλιών εξόδου από τους λάκκους. Χρήση ασβέστη φαίνεται να υπάρχει από τα πολύ πρώιμα χρόνια σε χαλκουργικά εργαστήρια, σκουριές χαλκού ωστόσο δεν ανιχνεύτηκαν στους λάκκους της Κρανιάς. Πασσαλότρυπες δίπλα στους λάκκους ίσως δηλώνουν κατασκευές που εξυπηρετούσαν την διαδικασία. Η ανασκαφή δυστυχώς ήταν εκτός χρονοδιαγράμματος, δεν ολοκληρώθηκε και δεν έλυσε το πρόβλημα.

Η ακόσμητη κεραμική είναι κυρίαρχη. Χαρακτηριστικές είναι οι ανάγλυφες ταινίες με εμπίεστες «δαχτυλιές» και σχοινοειδείς διαμορφώσεις, οι αποφύσεις, οι νυχιές και τα τρήματα, ανάμεσά τους και σε ένα μικύλλο αγγείο, τα ερυθροκάστανα σαρωμένα και τα στιλβωμένα αγγεία. η εγχάρακτη διακόσμηση.

Αρκετά ήταν τα λίθινα εργαλεία, τα υφαντικά βάρη και τα πηνία και μοναδικό είναι ένα χάλκινο εγχειρίδιο πολύ πρώιμου τύπου με οπές στερέωσης. Βρέθηκε επίσης ένα ζωόμορφο ειδώλιο και σπόροι, μεταξύ των οποίων και γίγαρτα, νομίζω της εξημερωμένης αμπέλου. Βρέθηκε ακόμη ένας χάλκινος οπέας που οι δύο του πλευρές καταλήγουν σε αιχμή και σπάτουλα.

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά): Περίβολος τέλους της Μέσης και των αρχών της Υστερης Εποχής Χαλκού.

Σε μια πιο προχωρημένη φάση, οι ανθρώπινες δραστηριότητες φαίνεται ότι μετακινήθηκαν σε άλλο σημείο της περιοχής, γιατί παρόλους τους τρεις περιβόλους που κατασκευάστηκαν (οι δύο τουλάχιστον πάνω σε εκείνους της Πρώιμης) τα κινητά ευρήματα ήταν περιορισμένα.

Σημαντικότερα είναι τμήμα γραπτού κυάθο και στιλβωμένου κανθάρου, wish bone λαβές και τρεις rolltop περόνες.

Από τους ύστερους περιβόλους ερευνήθηκε μόνο εκείνος επί του οποίου εδραζόταν το αψιδωτό κτίριο. Ήταν ένας περίβολος με μνημειακό χαρακτήρα και επίσης παράλληλο λιθόστρωτο που δεν σωζόταν σε καλή κατάσταση.

Πιερικό Ηράκλειο (θέση Κρανιά):  ο μνημειακός περίβολος

Αλλεπάλληλες λιθοστρώσεις και άνδηρα λειτουργούσαν ως στοιχεία ανύψωσης και διαμόρφωσης των κλίσεων, κατασκευής του δρόμου και στήριξης των πρανών. Έγιναν καλά αντιληπτά όταν διαλύσαμε το σύστημα για να κατασκευαστεί η σήραγγα.  Το μέγιστο ανασκαμμένο μήκος του ήταν 35 μέτρα, το μέγιστο πλάτος του κορυφαίου τμήματος έφθανε τα 2, το συνολικό σωζόμενο ύψος από την έδραση των λιθοστρώσεων σχεδόν τα 2 και το πλάτος στην έδραση σχεδόν τα 6. Η κατασκευή του χρονολογείται στην ίδια φάση με το νεκροταφείο των τύμβων στην Πηγή Αθηνάς και με τη προτελευταία φάση στον Βάλτο Τοπόλιανης μία παραθαλάσσια εγκατάσταση στη Λεπτοκαρυά, με αλλεπάλληλες φάσεις της εποχής του χαλκού.  

Πιερικό Ηράκλειο, θέση Κιραμαριό

Στην χώρα Ηρακλείου, κοντά στην παραλία Παντελεήμονα, ανασκάφηκε σε κιβωτοειδή οχετό, ένα “κιραμαριό” (=κεραμιδαριό), τετράπλευρος κλίβανος μάλλον για κεραμίδια. Τοποθετημένος σε λάκκο επενδεδυμένο με πηλό, ήταν κτισμένος με πλίνθους και λάσπη. Σωζόταν τμήμα του κάτω ορόφου και της εσχάρας, κατασκευασμένη από κάθετους και εγκάρσιους πλίνθους. Στηριζόταν σε εγκάρσιο τοιχίο και 3 πεσσούς σε κάθε πλευρά. Έγινε σαφές ότι στον κάτω όροφο η εσχάρα είχε μορφή καμάρας.

Ανασκάφηκε από τον κ. Μίλτο Μυτελέτση.