Το γεωγραφικό του  η άμεση επαφή των αλπικών κορυφών με τη θάλασσα του προσδίδουν την ελλαδική εκείνη γλυκύτητα που τον διαφοροποιεί πολλά αλπικά τοπία.  Όταν μάλιστα είναι χιονισμένος, οι ηλιόλουστες μέρες τον κάνουν «αιγλήεντα» 17,  κυριολεκτικά δηλαδή απαστράπτοντα.  Οι αλλεπάλληλες όμως σκοτεινές χαραδρώσεις, οι ορθοπλαγιές και ο πολύκορφος αλπικός πυρήνας δίπλα στο πάντα ανήσυχο Αιγαίο δημιουργούν τα μετεωρολογικά εκείνα φαινόμενα που συνθλίβουν συχνά την ανθώπινη υπεροψία και προκαλούν τον τρόμο και τη φαντασία που συνέβαλαν στην δημιουργία του μύθου. Τα φαινόμενα ερευνήθηκαν ήδη από την αρχαιότητα, κάποια μάλιστα αποσπάσματα διασώθηκαν μέχρι σήμερα 18.

 

Δεν είναι γνωστό ποιο ήταν το ομηρικό "ρίον", και γενικότερα ποια θεωρούνταν η ψηλότερη κορυφή του όρους, ο θρόνος του Διός κατά την αρχαιότητα.  Θα πρέπει να αναζητηθεί μάλλον στο δυσπρόσιτο κορυφαίο του τμήμα (Μύτικας-2818, Σκολιό -2911, Στεφάνι-2909) και να αποκλεισθούν οι νότιες κορυφές που ήταν ευκολότερα προσπελάσιμες. Το υποδεικνύει άλλωστε και το ιερό Διός που εντοπίστηκε στη ΝΔ κορυφή Αγ. Αντώνιος (2.817 μ.) 19

 

Οι πρόποδες του Μακεδονικού Ολύμπου, κατάσκαπτοι από βαθείς χειμάρρους, ήταν ανεξερεύνητοι μέχρι πρόσφατα. Αιτία η έλλειψη δρόμων για τροχοφόρα και η συχνά πυκνή βλάστηση. Σήμερα γνωρίζουμε ότι  μία συνεχής αλυσίδα αρχαιολογικών χώρων περιβάλλει το όρος.  Τα «μυκηναϊκά», «υπόμυκηναϊκά» που εντοπίστηκαν τα τελευταία χρόνια  στον Όλυμπο έρχονται απλώς να υπομνηματίσουν τα ελληνικά ονόματα της περιοχής. Τοπωνύμια με πρώιμη αύρα χάρη στον ομηρικό χαρακτήρα τους και τον μύθο που το συνοδεύει. Τα περισσότερα περιγράφουν την φύση των θέσεων που κατέχουν. Έφαλος βράχος ο Πλαταμών, βαθύγεως και εύφορη η Πιερία, ιερός χώρος το Δίον κ.α..

 

Άπειρα είναι τα ορεινά μονοπάτια που οδηγούν από τη Μακεδονία στη Θεσσαλία, γνωστά μόνο στους παλιότερους κατοίκους του όρους, ιδιαίτερα στους κτηνοτρόφους, τους ξυλοκόπους, τους «κυρατζήδες»20 και τους κυνηγούς.

 

Τα μεγαλύτερα όμως περάσματα είναι των Τεμπών (ανάμεσα στον Κάτω Όλυμπο και την Οσσα), των Λειβήθρων (ανάμεσα στον Άνω και τον Κάτω Όλυμπο) και της Πέτρας (ανάμεσα στον Άνω Όλυμπο και τον Τίταρο).  Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, επιφανέστερο πέρασμα («οφθαλμών πανήγυρις» κατά τον Αιλιανό)21 είναι τα Τέμπη του Πηνειού22 ανάμεσα στον Κάτω Όλυμπο και την Οσσα.

 

Αμέσως μετά, ο Θεσσαλός ποταμός εκβάλλει στη θάλασσα του Αιγαίου.  Τα Τέμπη, διάσημα σχεδόν όσο και ο ίδιος ο Όλυμπος, αναφέρονταν ως αποτέλεσμα σεισμού, έργο του (Πετραίου) Ποσειδώνος. Το ρήγμα έδωσε διέξοδο στα νερά που μέχρι τότε λίμναζαν στην πεδιάδα της Λάρισας 23.  Η προαιώνια αυτή συλλογική μνήμη ήταν μία από τις κύριες αιτίες τρόμου των Θεσσαλών κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων, όταν οι Πέρσες απείλησαν  ότι θα έφραζαν τα στενά,  να πνίξουν την πεδιάδα 24.

 

 

 

[5]
40ο 00΄-40ο 12 Β, 22ο 27΄22ο 43΄ Α. Υψ. 300-2917. Ενδεικτική για τα σύνορα Πιερίας-Περραιβίας [Μακεδονίας-Θεσσαλίας] κατά την αρχαιότητα είναι η επιγραφή εποχής Νέρβα Τραϊανού Γερμανικού που δημοσίευσε ο Heuezey [Le Mont Olympe [1860] 58-59, 477], Αναφέρει το σύνορο μεταξύ της Ελασσόνας και του Δίου, [=Περραιβίας-Πιερίας, μεταξύ δηλαδή της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας] Βρέθηκε αρκετά πιό δυτικά της Καρυάς, [που σήμερα ανήκει στον νομό Λαρίσης]. “au milieu de la prairie de Konospoli, dans l’ Olympe, sur un terre appele Simo”. Η αρχική λογική χωρισμού των διαφόρων χωρισμών στην ορεινή περιοχή του Ολύμπου πιθανόν δεν θα διέφερε από την σύγχρονη λογική των κτηνοτρόφων που ακολουθούν κυρίως την πορεία των νερών του Ολύμπου.

 

[6]
Μολονότι στην αρχαιογνωστική έρευνα ο μακεδονικός του χαρακτήρας είχε στο παρελθόν παραμεληθεί. Εξαίρεση στον κανόνα ο Α. Τσοπανάκης [Γλωσσικά της Μακεδονίας, Ancient Macedonia (1970), 334]

 

[7]
Βλ. πχ. Ευστάθιο, Σχ. Ιλ.  1 45 2   Ora de Σti <Om»rou> OlΪmpia qeξn dθmata eipÒntoj, ekeiqšn pwj ormhqšntej oi Ϋsteron >OlΪmpia  ηnÒmasan ton en Hlidi megan Άgξna, oΩ tω >OlΪmpJΆll¦ >OlumpiJ Dii paronom£santej aΩtÒn.  Ολυμποι: Μυσίας, Πελοποννήσου, Αττικής, Χίου, Κύπρου, Ταύρου, Βιθυνίας κ.α.  Βλ. πχ. Sch. Vet. Αριστοφ.  Nubes  270 β  Olumpoiex· Qessaliaj, Makedoniaj, Musiaj, Kilikiaj, Ônoma Ôrouj Hlidoj, Arkadiaj. Εκτόςαπότοορεώνυμοαναφέρονταικαι  μυθικοίΟλυμποι-πρόσωπα, απότουςοποίουςσημαντικότεροςείναιο «aÙlht¾j kaˆ poiht¾j melîn kaˆ elegeiwn, ¹gemèn te genÒmenoj tÁj kroumatikÁj mousikÁj tÁj di¦ tîn aÙlîn· maqht¾j kaˆ erèmenoj MarsÚou, tÕ gšnoj Ôntoj SatÚrou» (Σούδα, Ολυμπος)

 

[8]
Βλ. πχ. Sch. Vet.  Ιλ.  1 353b  ex. OlÚmpioj: oÛtw kat' exoc¾n tÕn Dia. kaˆ Kronidhn (A 498 al.) aÙtÒn fhsin. b(BCE3)T. Σε αντίθεση με τον Δία που κατοικεί στην κορυφή του Ολύμπου, οι υπόλοιποι θεοί έχουν τα δικά τους ανάκτορα στις πτυχές, δηλαδή τα φαράγγια  του Ολύμπου.  Εξέρχονται από τις "πύλες" των πτυχών.

 

[9]
O Όλυμπος ήταν το έδος, το οικητήριον των θεών. Θα πρέπει να θεωρούνταν έδος ουρανίων ήδη  από την προϊστορική εποχή, έτσι τουλάχιστον καταγράφηκε από τον Όμηρο τα γεωμετρικά χρόνια [8^ος αι. πΧ.].  Έχει αναφερθεί ότι η ομηρική περιγραφή του παλατιού του Δία και της αυλής του αντιγράφει δεδομένα της μυκηναϊκής αριστοκρατίας. 
 Η λεπτή διαφορά ανάμεσα στην κατοικία των ουρανίων θεών και των ψυχών δεν διέφυγε από την αρχαιότητα.  Με τους Προσωκρατικούς και ιδιαίτερα του Πυθαγόρειους ξεκίνησε το κεφάλαιο για τον εντοπισμό του στο σύμπαν. Αποκλειστικά τη σημασία ουρανός (caelum) έχει στην αστρονομική  βιβλιογραφία Προσπάθειες για την φιλοσοφική ερμηνεία ταύτισης Ολύμπου-ουρανού και γενικότερα του συμβολικού χαρακτήρα του υπήρξαν από την αρχαιότητα μέχρι τα νεότερα χρόνια.
Βλ. πχ. Nilsson S.-Ber. Akad. Berl. 1927, 34 κ.ε. Nestle Griech. Relig. [1930] Nilsson The Myc. origin of Greek mythol. 1932. Mackrodt Der O. in Il. u. Od. 4κε. και Myth. Lex. III 849κε. πρβ. επίσης Gruppe Griech. Myth. 383κε.), Cook I 113, 8 στοαπότον Berger Myth. Kosmogr. d. Greich. [1914] 

 

[10]
Στράβων 7 1 14 paralabën ple…ouj potamoÚj, ïn kaˆ Ð EÜrwpoj, Ön Titar»sion epen Ð poiht»j, t¦j phg¦j œconta ¢pÕ toà Titar…ou Ôrouj sumfuoàj tù 'OlÚmpJ, Ö k¢nteàqen ¥rcetai dior…zein t¾n Makedon…an ¢pÕ tÁj Qettal…aj. œsti g¦r t¦ Tšmph stenÕj aÙlën metaxÝ 'OlÚmpou kaˆ ”Osshj.

 

[11]
Πρόκειται για 850 περίπου κυβικά χιλιόμετρα συγκεντρωμένα σε μικρή επιφάνεια και κυκλικό σχηματισμό. Υψώνεται απότομα με τις δεκάδες βουνών και κορυφών  άνω των 2000 μ. δίπλα στη θάλασσα και περιβάλλεται από σαφώς χαμηλότερους ορεινούς όγκους.  [Πιέρια 2000 μ., Χάσια 1839 μ., Κάτω Ολυμπος 1.587 μ. Οσσα 1978 μ.] που τονίζουν ακόμη περισσότερο την επιβλητικότητά του. βλ. Δ. Κωτούλας, Ο Ολυμπος και υδατορεύματά του, Πρακτικά Διημέρου Συνεδρίου για τον Ολυμπο, Λάρισα 1993, 90-91.   Μέγιστο μήκος Α-Δ=25 χμ., μέγιστο πλάτος Β-Ν =28,5, περίμετρος= 150 χμ περίπου, εμβαδόν=500 τ.χμ. βλ. Ν. Νέζη, Ολυμπος, Αθήνα 1986, 12.  

 

[12]
Iδιαίτερα μάλιστα στον Μακεδονικό Ανω  ΄Ολυμπο Βλ. πχ. Ευστάθιος, Σχ. Ιλ.  2 197 10  ”OlumponmnnohtšontÕ MakedonikÕn Ôroj. μακρός", βλ. Liddle-Scott, high Η ομηρική ορολογία συναντάται και στους Υμνους και τον Ησιόδο.  μακρός", βλ Ευστάθιο, 1 295 12 KÚmatadmakr¦ t¦ Øyhl¦ lšgei, toutšstit¦ e„j ÛyojkorufoÚmena·oÛtwg¦rkaˆ makrÕj ”Olumpoj Ð ØyhlÒj. œstid Óte ¹ lšxijkaˆ tÕ baqÝ shma…nei, æj Ótefršatamakr¦ lšgontai, ½gounbaqša, kaˆ oÙc' ¡plîj, ¢ll¦ p£nubaqša·oÙ g¦rp©nbaqÝ ½dhkaˆ makrÕnlšgetai. αιπύς” βλ. Liddle-Scott, high and steep  βλ. Liddle-Scott  δειράς, ridge of a chain of hills  βλ. Liddle-Scott, [πολύπτυχος, of or with many folds, esp. of mountains, with many valleys.

 

[13]
Το τραχύ και πολύπτυχο χαρακτηρίζει μόνο τον πιερικό Ολυμπο, και όχι τον Θεσσαλικό.

 

[14]
Νιφόεις=χιονισμένος, από το νίφει=χιονίζει.  Αγάννιφος=βαριά χιονισμένος. Βλ. APOLLWNIOUSOFISTOULEXIKONKATASTOICEION  THSTEILIADOSKAIODUSSEIAS: ¢g£nnifoj ¥gancionèdhj.

 

[15]
Carte du mont Olympe, Berne 1923, Le mont Olympe, Neuchatel, 1923.

 

[16]
Πλούταρχος, ΑιμίλιοςΠαύλος 15 8. 'Epeˆ d' ™de…pnhsan oƒ stratiîtai kaˆ skÒtoj ™gšneto, to‹j ¹gemÒsi fr£saj tÕ ¢lhqj Ãge di¦ nuktÕj t¾n ™nant…an ¢pÕ qal£sshj, kaˆ katalÚsaj ¢nšpaue t¾n strati¦n ØpÕ tÕ PÚqion. ™ntaàqa toà 'OlÚmpou tÕ Ûyoj ¢nate…nei plšon À dška stad…ouj· shma…netai d' ™pigr£mmati toà metr»santoj oÛtwj (98 Preger). OÙlÚmpou korufÁj ™pˆ Puq…ou 'ApÒllwnoj ƒeroà Ûyoj œcei (prÕj t¾n k£qeton d' ™metr»qh)  pl»rh mn dek£da stad…wn m…an, aÙt¦r ™p' aÙtÍ plšqron tetrapšdJ leipÒmenon megšqei. EÙm»lou dš min uƒÕj ™q»kato mštra keleÚqou. XeinagÒrhj sÝ d' ¥nax ca‹re kaˆ ™sql¦ d…dou.  ka…toi lšgousin oƒ gewmetrikoˆ m»t' Ôrouj Ûyoj m»te b£qoj qal£sshj Øperb£llein dška stad…ouj. Ð mšntoi XenagÒraj oÙ paršrgwj, ¢ll¦ meqÒdJ kaˆ di' Ñrg£nwn e„lhfšnai doke‹ t¾n mštrhsin

 

[17]
αιγλήεις βλ. Liddle-Scott dazzling, radiant Το επίθετο είναι χαρακτηριστικό για τον υπέροχα χιονισμένο Ολυμπο τις χειμωνιάτικες ηλιόλουστες μέρες. Στον ομηρικό ύμνο Εις Δήμητραν ο ο Ολυμπος έχει και το επίθετο θυώδης βλ. Liddle-Scott, smelling of incense, fragrant

 

[18]
Βλ. πχ. Θεόφραστος, Fragmenta 5 27 1G…netaidkaˆ ¢n£klas…jtijtîn ¢nšmwn ést' ¢ntipne‹naØto‹j, Ótan ØyhlotšroijtÒpoijprospneÚsantej Øper©raim¾ dÚnwntai. DiÕ ™niacoà t¦ nšfhto‹jpneÚmasin Øpenant…afšretaikaq£perperˆ A„gei¦jtÁjMakedon…ajboršoupnšontojprÕjtÕnboršan. A‡tiond' Ótitîn Ñrîn Ôntwn Øyhlîntînteperˆ tÕn ”Olumponkaˆ t¾n ”Ossant¦ pneÚmataprosp…ptontakaˆ oÙc Øpera…rontatoÚtwn ¢nakl©taiprÕjtoÙnant…on, éstekaˆ t¦ nšfhkatètera Ôntafšrousin ™nant…wj. Sumba…neidkaˆ aÙtÕ toàtopar' ¥lloij.

 

[19]
βλ. Β. Κυριαζόπουλος-Γ.Λιβαδά, Αρχαιολογικά ευρήματα επί της κορυφής του Ολύμπου Αγιος Αντώνιος, ΑΔ 22, 1967, 6 κεξ. Ο Scheffel Athen. Mitt. XLVII (1922) 129 κ.ε. αναφέρει την ανακάλυψη οστράκων και βωμούς.

 

[20]
Που μετέφεραν τα ξύλα με σειρά  μουλαριών

 

[21]
«kittÕjmng¦rpolÝjkaˆ eâ m£lal£sioj ™nakm£zeikaˆ tšqhlekaˆ d…khntîneÙgenîn ¢mpšlwnkat¦ tîn Øyhlîndšndrwn ¢nšrpeikaˆ sumpšfukenaÙto‹j, poll¾ dsm…laxprÕjaÙtÕntÕnp£gon ¢natršceikaˆ ™piski£zeit¾npštran·kaˆ ™ke…nhmn Øpolanq£nei, Ðr©taidtÕ clo£zonp©n, kaˆ œstin Ñfqalmînpan»gurij.»  Βλ. Αιλιανός, Ποικίλη Ιστορία, 3 1.Μέσα στα Τέμπη υπήρχε ιερό του Απόλλωνα από όπου νεαροί των αριστοκρατικών οικογενειών των Δελφών μετέφεραν την Τεμπική Δάφνη στο μεγάλο ιερό από την Πυθιάδα οδό διά Qettal…aj kaˆ Pelasg…aj kaˆ tÁj O‡thj kaˆ tÁj A„ni£nwn cèraj kaˆ tÁj Mhlišwn kaˆ Dwrišwn kaˆ Lokrîn tîn `Esper…wnΒλ. Αιλιανός, Ποικίλη Ιστορία, 3 1
Μέχρι τα νεότερα χρόνια σώζονταν επιγραφή επάνω στους βράχους, που ανέφερε την διάνοιξη δρόμου το έτος 48 πΧ 

 

[22]
Ησύχιος: tšmph·t¦ sÚnde(n)dra cwr…a. tinj d t¦ sten¦ tînÑrîn
Σούδα: Tšmpea: t¦ koilèmata. Sch. Vet. Δίον. Περιηγητή 916: Tšmpea, ½toi t¦ meg£la stenèmata. Kur…wj g¦r t¦j diÒdouj kaˆ t¦ stenèmata lšgei tîn Ñrîn.

 

[23]
Βλ. Ηρόδοτο 7 129  κεξ.  Στράβων 9 5 2.     Φιλόστρατος Εικόνες 2 17.  Αθήναιος Κ 14 Υπήρχε και η παράδοση ότι το άνοιγμα των Τεμπών ήταν έργο του Ηρακλή.  Βλ Διόδωρο Σικελιώτη 4 18 κεξ.  45.  Ηωδιανός Περί καθολικής Προσωδίας, Λυταί.  Στέφανος Βυζάντιος, Λυταί. Sch. Vet. Πινδάρου 4 246^α

 

^[24]
Βλ.   Sch. Vet. A. Αριστ. 181 2.  Σούδα, Τέμπη. Tšmph: metaxÝ tîn Qettal…aj Ñrîn perˆ tÕn ”Olumpon  kaˆ t¾n ”Ossan sten£· kaqÒlou d kaˆ ™n p©si to‹j Ôresi stenÒtatai diekbola…. kaˆ oƒ sÚndendroi tÒpoi. „d…wj d Makedonik¦ Ôrh oÛtw kaloÚmena, kaˆ oƒ stenoˆ tÒpoi. `HrÒdotoj. Óti met¦ t¾n ™n Maraqîni m£chn Qettaloˆ ™m»disan, de…santej t¾n ¢pÒfraxin tîn Tempîn.

---