Α.1 «Θεών Οικητήριον» (ο μυθικός Ολυμπος)

Πληροφοριακά Στοιχεία: Δημοσιεύθηκε : Τρίτη, 01 Απρίλιος 2014 07:16; Γράφτηκε από Έφη Πουλάκη-Παντερμαλή

Όλυμπος

"Ούτε η γλυπτική, ούτε η ζωγραφική μπορούν να αποδώσουν αυτό το όραμα, που μέσα κει βρέθηκα μόνος σαν μαύρο στίγμα, μέσα στο μυστήριο αυτό που η φύση σπανίως αποκαλύπτει στους εραστές της"

Β. Ιθακήσιος 1

Α.1. «Θεών Οικητήριον» (ο μυθικός Ολυμπος)

Πάνω από όλα ο Όλυμπος είναι μνημείο της φύσης, γνωστό στους ειδικούς επιστήμονες χάρη στις πολλές του ιδιαιτερότητες. Για ένα ευαίσθητο άτομο αντιληπτή γίνεται απλά η αίσθηση μιας ασυγκράτητης και πανίσχυρης δύναμης (σπάνια ωστόσο σκληρής) και μιας απέραντης αισθητικής τελειότητας.

Στο πλαίσιο θεοποίησης της φύσης ύψιστος θεός του έγινε ο Ζευς, εκφραστής των υπερφυσικών δυνάμεων του ουρανού. Δεν έγινε τυχαία σπίτι του ο Όλυμπος, όρος αγέρωχο και πυρίπνοο στην παραφορά του, αλλά αμέσως μετά μειλίχιο, ακόμη και χαριτωμένο. Αν άνθρωποι που πίστεψαν σε έναν τέτοιο θεό έζησαν κοντά σε ένα τέτοιο βουνό, ήταν μοιραίο να το θεωρούν κατοικία του. Έτσι ο Όλυμπος και μάλιστα ο μακεδονικός, μεταμορφώθηκε σε σύμβολο που η ακτινοβολία του διαδόθηκε με την πολιτιστική δημιουργία της αρχαιότητας, και ιδιαίτερα τον Όμηρο. Έχει μάλιστα υποτεθεί ότι η ομηρική περιγραφή του Δωδεκάθεου (5 παιδιά του Κρόνου, 7 του Δία, όλοι απόγονοι του Ουρανού) αντιγράφει δεδομένα της μυκηναϊκής αριστοκρατίας. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, που οι ρίζες του τρέφονται από τον ελληνισμό, παρέλαβε τον Όλυμπο στα σύμβολα του. Έγινε λοιπόν μνημείο της φύσης και του πολιτισμού ταυτόχρονα.

Σημαντικοί είναι και οι μύθοι του για τις Μούσες και τον Ορφέα. "Ολυμπιάδες" και "Ολύμπια δώματα έχουσαι" στον Όμηρο, οι Μούσες γεννήθηκαν από τον Δία και τη Μνημοσύνη για να μη λησμονούν οι άνθρωποι τη θεία δημιουργία και το αθάνατο μεγαλείο της.

Ησίοδε, (λέει ο ίδιος στη Θεογονία)

Τον ύμνο ας αρχίσουμε απ' τις Μούσες, Που τον γονιό δοξάζοντας τον Δία την δυνατή του την ψυχή ευφραίνουν ασταμάτητα στου Ολύμπου τα παλάτια.

Ανιστορώντας τα τώρα μα και τα περασμένα.

Και όλα τα μελλούμενα.

Στην Πιερία γεννήθηκαν από τη Μνημοσύνη.

Κόρες αυτές του έρωτα του Κρονογενημένου.

Οποίον οι Μούσες αγαπούν τρισεύτυχος λογιέται.

Κι από το στόμα του λαλιά ολόγλυκη αναβλύζει.

Η έντονη σχέση των Μουσών με την περιοχή οδήγησε στη γενεαλογική τους σύνδεση με τον τοπικό Μακεδόνα γενάρχη, τον Πίερο, που θεωρήθηκε πατέρας των Μουσών και παππούς του Ορφέα. Η αρχαία έρευνα προβληματίστηκε επίσης με την κοινή ονοματολογία Ολύμπου-Ελικώνα σε θέσεις που σχετίζονται με τις Μούσες, Ελικώνα από κατοίκους του Ολύμπου.

Ελάχιστα γνωστοί, αλλά για την ιστορία «σημαντικοί» είναι και οι μύθοι που αφορούν τους πρώιμους κατοίκους της περιοχής (Πρωτοδωριείς, Μακεδόνες, Μάγνητες, Λαπίθες, Καδμείους, Πίερες "θράκες", Περραιβούς κ.α.) Ο αναφερόμενος διωγμός τον Πιέρων "Θρακών" από την Πιερία στην παραλία του Παγγαίου υπομνηματίζει εν μέρει την παράλληλη ιστορία του Ορφέα στις δυο περιοχές.

Τα ιστορικά χρόνια, στην περιοχή κατοικούσαν ήδη από αιώνες οι Αργεάδες Μακεδόνες.

Κατά τη διάρκεια εργασιών για τη θεμελίωση μετεωρολογικού σταθμού από το ΑΠΘ εντοπίστηκε σε μεγάλο υψόμετρο (2817 μ., Αγ. Αντώνιος) ιερό Διός, όπως είχε αναφερθεί και παλιότερα 2. Θρησκευτικές λειτουργίες που από το Δίον κατέληγαν σε κορυφή του Ολύμπου αναφέρονται και από την αρχαιότητα. Πληροφορίες ορειβατών αναφέρουν διάσπαρτες αρχαιότητες και σε άλλες κορυφές του Ολύμπου.

Ασημένιο ειδώλιο της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στο Asmolean Museum, από την Καλλιπεύκη του Κάτω Ολύμπου3. Θυμίζει πρώιμη απεικόνιση του Διός με κεραυνό, του Έλληνα δηλαδή θεού των καιρικών φαινομένων. Εισήχθη πιθανόν από την Ανατολή [ίσως μάλιστα από θαλάσσιο δρόμο4] και αποκτά ιδιαίτερη σημασία χάρη στην προέλευσή του από τον Όλυμπο . O τύπος είναι γνωστός από μακρά σειρά ειδωλίων της Ανατολής. Αρκετά έχουν βρεθεί και στην Ελλάδα.

Ο Δίας των ιστορικών χρόνων λατρεύονταν συχνά σε βουνοκορφές, κοντά στα βροχοφόρα σύννεφα που γονιμοποιούν τη γη (Ζευς Ολύμπιος, Ακραίος, Επάκριος, Κορυφαίος κ.α.) Είναι ο κατεξοχήν θεός του Ολύμπου και σε αυτόν οφείλουν οι υπόλοιποι ουράνιοι θεοί την κατοικία τους στο όρος-ουρανό.

Σημειώσεις

[1]
Απόσπασμα επιστολής του Β. Ιθακήσιου, "ζωγράφου του Ολύμπου" στα Εκδρομικά Χρονικά, 1933.

[2]
Scheffel Athen. Mitt. XLVII (1922) 129 e.a.

[3]
Αρχαιότητες που σχετίζονται με τα φρούρια του Κατω Ολύμπου έχουν επισημανθεί στο μεγάλο πέρασμα μεταξύ του Ανω και Κάτω Ολύμπου [βλ. A. Rizakis, Une Forteress Macedonienne dans l’ Olympe, BCH 1986, I, Etudes, 331 κεξ.] ενώ ευρήματα υπάρχουν και την περιοχή της Καλλιπεύκης του θεσσαλικού Ολύμπου [βλ. B. Helly, Gonni I, 51 κεξ., όπου και βιβλιογραφία.] Το ειδώλιο δημοσιεύθηκε από τον Evans [Mycenaean Tree and Pillar Cult, JHS 1901, 125-126]. Είχε εισαχθεί από την Ανατολή, και ανακαλύφθηκε στα τέλη του περασμένου αιώνα στον Νεζερό [σημερινή Καλλιπεύκη]. Ο τύπος είνα γνωστός από μία μακρά σειρά ειδωλίων της Ανατολής, [βλ. P.R.S. Mooray, Problems in the Study of the Anthropomorphic Metal Statuary from Syro-Palestine before 330 b.C. Levant XVI, 1984, 67 κεξ. ] Αρκετά έχουν βρεθεί και στην Ελλάδα [Μυκήνες, Τίρυνς, την Φυλακωπή, Πατσός, Δήλος, Θέρμον, Λίνδος, Αττική [?], Σάμος, Σούιο, Δελφοί, Ολυμπία. Βλκαι C. Renfrew, The Archaeology of Cult, The Sanctuary of Phylakopi, 1985, 302 κεξ.] Στην ελληνική σειρά το ειδώλιο του Ολύμπου έχει ξεχωριστή θέση λόγω του πολύτιμου υλικού αλλά και λόγω της εξαιρετικής του ποιότητας [βλ. S.V.Canby, Some Hittite Figurines in the Aegean, Hesperia 38, 1969, 143-144, 146] O Ρ.Η. Smith, [Near Eastern Forerunners of the Striding Zeus, Archaeology, 15, 1962, 176 κεξ.] έκανε τη σύδεση του τύπου με τον Δια των χάλκινων ειδωλίων της Ολυμπίας..

[4]
A.S.B. Wace , Mycenae, 1949, 108, κεξ.